Wat is narratieve therapie en waarvoor wordt het gebruikt?

Door middel van narratieve therapie construeren de therapeut en de patiënt alternatieve betekenissen voor een enkele verklaring van de problemen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Maria Fatima Seppi Vinuales.

Laatste update: 11 maart, 2023

Narratieve therapie is een stijl van psychotherapie. Het is erop gericht mensen “in staat te stellen” hun verhaal op een meer compassievolle manier te herschrijven. Het bestaat uit het bewust worden van hoe de verhalen die in de loop van het leven verteld worden, het welzijn en het zelfbeeld beïnvloeden.

In het algemeen wordt aan elke ervaring en interactie een betekenis gegeven. Dat beïnvloedt hoe iemand zichzelf en de wereld ziet. Op basis hiervan stelt dit therapeutische model voor om verhalen te creëren die je gevoel van eigenwaarde kunnen versterken. Ook kunnen ze je professionele leven, relaties en vaardigheden verbeteren. Wil je er meer over weten? Lees dan snel verder!

Wat is narratieve therapie?

Narratieve therapie is het geesteskind van Michael White en David Epston (Engelse link). De ontwikkeling ervan ligt dicht bij de evolutie die zich in de jaren ’80 en ’90 voordeed op het gebied van de gezins- en systeemtherapie. Een van de sterkste ideeën heeft te maken met het idee dat de persoon niet alleen is, maar altijd bestaat in relatie tot een context.

White en Epston waren zeer geïnteresseerd in de manier waarop we onszelf onze levensverhalen vertellen en onze identiteit verklaren. Zij geloofden dat we met zulke verhalen niet alleen ons leven beschrijven, maar het ook construeren.

Vandaar het belang om de betekenissen, waarden en overtuigingen achter zulke verhalen te kennen. Betekenissen die niet alleen een individuele verankering hebben, maar sterk bepaald worden door de context en de sociale omgeving.

Narratieve therapie is een gespreksbehandeling die gekenmerkt wordt door het gezamenlijke werk van de therapeut en de persoon (co-auteur) in de constructie van nieuwe verhalen – vanuit een collaboratieve benadering – gericht op wat bereikt moet worden.

Het is gebaseerd op het idee dat de persoon de middelen en vaardigheden heeft om dit te doen, terwijl de rol van de therapeut is de persoon te begeleiden of te sturen op het pad naar kennis.

Het heeft een sterke basis in het sociaal constructionisme. Het postuleert dat overtuigingen, ideeën, waarden, normen, praktijken en discoursen er niet altijd zijn, maar constructies zijn van waaruit we ons opstellen om de wereld te interpreteren.

De basisprincipes van narratieve therapie

Voor de constructie van nieuwe of alternatieve verhalen gaat narratieve therapie uit van verschillende principes en hulpmiddelen (Engelse link). We belichten de belangrijkste hieronder.

Verhalende metaforen

De verhalen die we vertellen zijn een selectie van opeenvolgende gebeurtenissen, die in de loop van de tijd met elkaar verbonden zijn. Deze verhalen geven ons een gevoel van onszelf en onze omgeving, en dienen ook als referenties voor toekomstige handelingen.

Een verhaal is echter maar één manier om dingen te vertellen. Daarom worden we door middel van narratieve therapie uitgenodigd om alternatieve verhalen te creëren die aspecten of details bevatten die eerder waren weggelaten.

Het probleem benoemen

In de eerste sessies wordt het verhaal meestal meer ongeordend gepresenteerd, alsof het een staar van episodes is. Naarmate de persoon zich echter uitdrukt, wordt deze stroom overzichtelijker.

Op dit punt probeert de therapeut de patiënt een naam te laten geven aan wat hem/haar dwarszit of definieert. Dit kan door middel van een woord of een korte zin. Op deze manier is het de bedoeling het probleem te “externaliseren “, een van de andere principes.

Bij het benoemen is het nodig op verschillende aspecten met betrekking tot taal te letten. Het is essentieel dat de patiënt de woorden kiest die de situatie het beste beschrijven (dat deze woorden niet worden opgelegd) en dat deze woorden de situatie die het probleem in stand houdt niet versterken. Ook moet de therapeut dan de taal van de patiënt gebruiken.

Externaliseren van het probleem

Deze strategie probeert het probleem concreter en hanteerbaarder te maken. Het doel is om de patiënt te depathologiseren van zijn verankering aan een diagnose of een etiket.

Externaliseren wordt gebruikt als een techniek zodat mensen afstand kunnen nemen van het conflict en het niet herkennen als inherent aan hun persoonlijkheid. Door het probleem naar buiten te brengen begint men dus het idee van zichzelf als “zwak,” “gebroken” of “nutteloos” af te zwakken.

Overweeg de context en de omstandigheden

Problemen en verhalen ontstaan niet in een vacuüm, maar in een bepaalde sociale en historische context. Daarin zijn verschillende machtsverhoudingen aanwezig.

Door rekening te houden met deze omstandigheden, ze expliciet te maken, en ze met de persoon te delen, helpt men te begrijpen dat veel situaties er direct mee te maken hebben. Dit helpt dan weer om het gewicht van hun schuldgevoel te verlichten.

De obsessie met slanke en ranke lichamen heeft bijvoorbeeld als achtergrond een cultuur die deze ideeën voortdurend versterkt. De therapeut begeleidt de patiënt om hem of haar te helpen het belang van deze ideeën in te zien.

Vragen naar de gevolgen van het probleem

Vervolgens begeleidt de therapeut de patiënt om na te gaan hoe het probleem zijn of haar leven heeft beïnvloed. Bijvoorbeeld, wat waren de “trucs” of “stemmen” waardoor het probleem tot stand is gekomen, het begin ervan, en de context waarin het verschijnt?

Maar de persoon wordt ook aangemoedigd om zijn of haar probleem te onderzoeken en vast te stellen wat zijn of haar rol is geweest in het in stand houden van het probleem. Dit zijn de zogenaamde “wederzijdse beïnvloedingsvragen.”

Identiteit is sociaal

Narratieve therapie is gebaseerd op een constructivistische of poststructuralistische visie. Zij gaat ervan uit dat identiteit niet iets is dat we in onszelf moeten ontdekken. Het is geen “bevinding” of iets dat vaststaat, maar integendeel, stelde White, het is relationeel en contextueel.

Dit opent een scala aan mogelijkheden. Daarin heeft de persoon het vermogen om zijn “intentionele identiteit” te construeren. Deze is gericht op zijn verlangens, motivaties, overtuigingen, enz.

Waarvoor wordt narratieve therapie gebruikt?

Narratieve therapie kan worden gebruikt in individueel, familie-, koppel- en gemeenschapswerk. Hoewel er een werkkader wordt vastgesteld en vertrouwelijkheid wordt gerespecteerd, is er enige flexibiliteit die met de persoon wordt afgesproken.

Door “deconstructief luisteren” gebruikt de therapeut die hiaten of dubbelzinnigheden in het verhaal om die aspecten aan het licht te brengen die weinig onderzocht of genegeerd zijn. Die kunnen vervolgens een nieuwe versie van het vergemakkelijken.

Op deze manier helpt deze therapie om de dominante vertogen die gepostuleerd worden als unieke en onveranderlijke waarheden ongedaan te maken. Daarnaast nodigt hij de patiënt uit om een versie van het verhaal te construeren die meer in overeenstemming is met zijn doelen en wensen.

Wat zijn de voordelen van narratieve therapie?

Een van de vele voordelen is dat narratieve therapie de constructie van een alternatief verhaal mogelijk maakt. Dat geldt ook voor andere wegen en mogelijkheden opent die functioneler en gezonder zijn.

Anderzijds kunnen mensen zich als gevolg van externalisering losmaken van het probleem. Zo kunnen ze zich richten op hun middelen en mogelijkheden, en op wat ze kunnen doen om een verandering teweeg te brengen in de situatie die hen treft.

Door zich te richten op het probleem in relatie tot zijn context, kunnen ze er een nieuwe kijk op construeren. Daarnaast wordt de zelfkennis versterkt en wordt de persoon mondiger in zijn of haar leven.

Het probleem is het probleem: de persoon is niet het probleem.

Dit is een van de belangrijkste principes waarop narratieve therapie is gebaseerd. Vandaar dat het werkt aan externalisering om het stigmatiserende effect van bepaalde etiketten op te heffen.

Dit model van psychotherapie begrijpt dat de betekenis van een gebeurtenis geen “product van de geest” is, maar een constructie. Van daaruit vindt verandering plaats.

Op zichzelf verbreedt het de versies van dezelfde gebeurtenis. Het stelt elke persoon in staat om een proactieve en protagonistische rol in de verschillende beslissingen van zijn of haar leven terug te krijgen.