Tijd vanuit filosofisch perspectief

Is er iets raadselachtiger en merkwaardiger dan tijd? Ontdek de interessante beschouwingen die enkele van de grootste filosofen in de geschiedenis over dit merkwaardige verschijnsel gemaakt hebben.

Door de geschiedenis heen is de aard van de tijd een van de grote raadsels van de mensheid geweest. Daarom is het altijd vanuit een filosofisch perspectief benaderd. In feite hebben we, van het oude Griekenland tot nu, een aantal zeer interessante beschouwingen en theorieën over dit verschijnsel gekregen.

In het artikel van vandaag geven we de mening van enkele filosofen over de werkelijkheid van de tijd. Mis dit interessante verhaal niet!

Tijd volgens het filosofisch perspectief van Griekse filosofen

In het oude Griekenland waren Plato en Aristoteles twee van de grote filosofen die durfden na te denken over tijd. Laten we eens kijken naar het standpunt van elk van hen.

Het filosofisch perspectief op tijd van Plato

Plato is een van de eerste filosofen die over de werkelijkheid van de tijd nadacht en beweerde dat de tijd een bewegend beeld van de eeuwigheid was. Maar wat bedoelde hij met deze zin?

Laten we bedenken dat voor Plato de werkelijkheid uit twee werelden bestaat: de wereld van de zintuigen (de fysieke wereld) en de wereld van de ideeën (de ontastbare wereld). De eerste omvat alles wat we via de zintuigen kunnen ervaren en wordt gekenmerkt door veelheid, door zuiver van uiterlijk te zijn, en door voortdurend te veranderen.

Intussen is de wereld van de ideeën waarachtig, onomkoopbaar en onveranderlijk. Daar wonen de universele en noodzakelijke ideeën, die de essenties zijn van alles wat bestaat. De voorwerpen en lichamen van de fysieke wereld zijn dus slechts een onvolmaakte afspiegeling (of schaduw) van deze andere wereld, volgens Plato.

Door te zeggen dat de tijd een beeld is, bedoelt hij nu dat de tijd een nabootsing is van de onbeweeglijke eeuwigheid van de wereld van ideeën. De ware aard van de dingen is dan ook om statisch en eeuwig te blijven. Intussen is de schaduw van die onbeweeglijkheid de tijd.

Daarom stelt hij dat transformatie, beweging en worden bewijzen zijn dat we de tijd beschouwen, die geen idee is , maar het beeld van een idee: eeuwigheid. De filosofen van het oude Griekenland peinsden over de aard van de tijd en probeerden haar aard te verklaren.

Het filosofisch perspectief op tijd van Aristoteles

Ondertussen beweert Aristoteles dat tijd geen beweging is. Hij bevestigt echter ook dat er geen tijd is zonder beweging. Beide worden immers samen waargenomen. Zo neemt hij aan dat tijd de maat is van beweging volgens een voor en na.

Voor en na zijn dus punten die een ruimtelijke grootheid bepalen. Het zijn de oorsprong en het einde van een beweging en de momenten die een tijd kwantificeren. Dat gezegd hebbende, volgens het Aristotelische perspectief is tijd kwantificeerbaar, maar het is niet de kwantificeerder.

Tijd vanuit een filosofisch perspectief in de middeleeuwen

Onder de denkers die zich wijdden aan het nadenken over een tijd in de middeleeuwse filosofie, vallen St. Augustinus van Hippo en St. Thomas van Aquino op.

Voor St. Augustinus heeft tijd zijn oorsprong in de menselijke ziel. Volgens hem worden het heden, het verleden en de toekomst vereenzelvigd met respectievelijk herinnering, aandacht en wachten.

Zo is, volgens de beroemde theoloog en filosoof uit de vierde eeuw, het verleden datgene wat ons herinnerd wordt, het heden datgene waar we aandacht voor hebben, en de toekomst datgene waar we op wachten. Het zijn dus entiteiten die geen eigen of uitwendige werkelijkheid bezitten (zoals Aristoteles beweerde), maar een uitbreiding zijn van de menselijke ziel.

Anderzijds neemt St. Thomas van Aquino (in de 13e eeuw) het Aristotelische perspectief op en verdedigt dat tijd de beweging is volgens voor en na. Zo pikt hij het oude idee op dat tijd iets is dat buiten de mens staat.

Tijd vanuit modern en hedendaags filosofisch perspectief

Als het gaat om moderne filosofische perspectieven op tijd, vinden we Isaac Newton’s notie van tijd. In dit geval beschrijft de grote Engelse natuurkundige het bestaan van twee verschillende tijden, de ene absoluut en de andere relatief.

Volgens Newton is de eerste uit zichzelf waar en mathematisch door haar eigen aard. Ze stroomt zonder verband met iets externs en wordt duur genoemd. De tweede vorm van tijd daarentegen verwijst naar een voelbare en uitwendige maat van duur, gemaakt door beweging.

Ondanks deze beschouwingen brengt de filosoof Immanuel Kant een paar eeuwen later de oorsprong van de tijd terug naar de menselijke natuur. Hij deed dit echter niet vanuit het gezichtspunt van de ervaring van het individu (zoals St. Augustinus gedaan had), maar als een constitutie van de universele mens en zijn manier om de werkelijkheid te kennen.

Voor deze denker is tijd een aangeboren intuïtie die deel uitmaakt van de structuur van het waarnemend subject. Het stelt hem of haar in staat de verschijnselen van de wereld te ordenen volgens opeenvolging en gelijktijdigheid.

Vervolgens zijn er filosofen geweest zoals Henri Bergson (die in 1927 de Nobelprijs voor Literatuur won) en Martin Heidegger (auteur van het werk Zijn en Tijd) die dit construct op een andere manier benaderden dan de Newtoniaanse en Kantiaanse posities.

Bergson, bijvoorbeeld, verwijst naar tijd vanuit een ervaringsperspectief, gebaseerd op organische eenheid, vitale tijd, de ritmes van organische processen, en de inwendige klokken van het lichaam. Terwijl Heidegger een onderscheid maakt tussen de tijd zelf, opgevat als een existentiële constitutieve functie van het menselijk wezen, en de tijd van de wereld, als maatstaf.

Is tijd een illusie?

De benadering van tijd in de filosofie is in de loop van de geschiedenis gevarieerd. In feite is er nog steeds geen eenduidige theorie of gedachte, ondanks de wetenschappelijke vooruitgang. Wat echter momenteel in de mode is, is om tijd te zien als een menselijke illusie.

De waarneming van tijd lijkt immers een product van onze psychologie en waarnemingsstructuur te zijn. In feite is tijd voor de relativistische mechanica niet iets dat absoluut is. In plaats daarvan kan ze variëren naar gelang van de waarnemer, het gebruikte referentiestelsel, en het punt waarop de waarnemer zich bevindt.