Het Forer-effect: geloof je in horoscopen of waarzeggers?

Het Forer-effect nodigt ons uit na te denken over het gevaar van het zoeken naar een herbevestiging van wat we geloven zonder empirische gegevens in overweging te nemen. Waar bestaat het uit? Hoe werkt het? Ontdek het hier!

“Het is precies zoals ik het in de horoscoop las. Ik zou deze week een familieconflict krijgen en zie je, dat heb ik nu.” “Mijn persoonlijkheid is precies zoals de test zei die ik deed.” Dit zijn enkele van de zinnen die we vaak horen. Mythe of werkelijkheid, wat zit er achter horoscopen? Een van de effecten die op gang gebracht worden is het zogenaamde Forer-effect. Het wordt ook wel de “personal validation fallacy” of het barnum-effect genoemd.

Dit is een psychologisch verschijnsel dat mensen ertoe brengt bepaalde generalisaties, die op elk individu toegepast kunnen worden, als hun eigen te aanvaarden.  Hieronder wordt in detail uitgelegd waaruit het bestaat en wat de kenmerken ervan zijn.

Hoe werkt het Forer-effect?

Het zogenaamde Forer-effect komt van een experiment (Engelse link) dat de psycholoog Bertram Forer met zijn leerlingen uitvoerde. Hij gaf zijn leerlingen een vel papier met een reeks vragen, aan de hand waarvan hij hun persoonlijkheid zou beoordelen.

Na beantwoording gaf hij de resultaten aan hen terug, maar in de vorm van nog een test. De conclusies waren allemaal hetzelfde en bevatten uitspraken als de volgende:

• “Je hebt de behoefte dat andere mensen je aardig vinden en je bewonderen, en toch heb je de neiging jezelf te bekritiseren.”
• “Je beschikt over aanzienlijke capaciteiten die je niet tot je voordeel hebt gebruikt.”
• “Soms heb je ernstige twijfels of je wel het juiste deed of de juiste beslissing nam.”

Forer vroeg hen dan hun instemming met die lezing te beoordelen en kende een score toe. Een 5 was de hoogste score voor het eens zijn met de uitspraak en 0 was de score die absolute oneensheid weergaf. Over het geheel genomen was het gemiddelde na het verzamelen van alle bewijzen een 4.26.

De verrassing was groot toen Forer zijn leerlingen erop wees dat het beschrijvingen betrof die verkregen waren uit een astrologie-rubriek van een krant. Daarmee werd bevestigd dat mensen zich vaak identificeren met uitspraken die algemeen en dubbelzinnig genoeg zijn.

Kenmerken van het Forer-effect

Het Forer-effect presenteert mogelijke situaties en vermijdt absolute termen. Bijvoorbeeld, als we in een persoonlijkheidsbeschrijving lezen “je bent doelgericht, hoewel je soms ontmoedigd wordt door moeilijkheden,” zou niemand het tegendeel durven ontkennen; de meesten van ons zijn dat.

Dat wil zeggen, dit effect is zelf-referentieel, zodat het maakt dat individuen zich identificeren met wat ze lezen. Het komt ook veel voor omdat het gebaseerd is op confirmation bias. Mensen nemen aanwijzingen uit de omgeving die hen ertoe brengen te bevestigen of te versterken wat ze al geloofden of dachten.

Het is alsof je bij het interpreteren van een situatie altijd dezelfde bril op hebt. Het heeft veel zin, vooral als we denken dat we graag gelijk hebben of geloven dat we gelijk hebben. Een andere reden waarom het werkt is omdat we onzekerheid moeilijk verdragen.

Behoefte aan controle

We hebben de behoefte te weten wat er gaat gebeuren en we zoeken een gevoel van controle over de toekomst. Juist daarom, als iets erin slaagt ons te helpen, ons te leiden en ons het gevoel te geven dat we “op vaste grond kunnen staan,” kiezen we ervoor er rekening mee te houden.

Dit benadrukt ook dat mensen bewegen op basis van verlangens, soms zelfs meer dan op basis van empirische gegevens. We zoeken naar redenen die “meer body” geven aan onze hoop.

In dezelfde lijn als het bovenstaande hebben we de behoefte verklaringen te geven aan dingen die gebeuren. Daarom zijn we ook in staat tevreden te zijn met sommige antwoorden.

Een andere beslissende factor voor de werking van dit effect heeft te maken met de aanwezigheid van positieve aspecten in de beschrijvingen (we kiezen ervoor te geloven in dat wat ons gunstig plaatst en verwerpen dat wat dat niet doet) en het gezag dat aan de spreker verleend wordt.

Enkele verduidelijkingen over het Forer-effect

Het Forer-effect geldt voor alles wat generalisaties presenteert waarmee het gemakkelijk te identificeren is. Wetenschap moet echter niet verward worden met pseudowetenschap (Spaanse link) , of met onderzoeksinstrumenten, zoals persoonlijkheidsinventarisaties of aanverwante tests, die betrouwbaarheid en geldigheid als voornaamste eigenschappen hebben.

Kiezen wat en wanneer

Het gaat er hier niet om horoscoop lezen of het gebruik van palm lezen te demoniseren. Ieder mag geloven in wat hij of zij wil. Belangrijk is te weten dat we, buiten de hulpmiddelen die we besluiten te gebruiken, zelf de hoofdrolspelers van ons leven zijn.

We zijn actieve wezens met het vermogen vrij te beslissen, van gedachten te veranderen, te kiezen welk pad we willen bewandelen. In die zin moeten we geen genoegen nemen met simplistische of belastende uitspraken over onszelf. We moeten proberen onszelf te kennen en te weten welke middelen we wanneer moeten gebruiken.

Iets verder gaande nodigt het Forer-effect ons ten slotte uit na te denken. Onder andere over het mogelijke gevaar van altijd maar proberen te bevestigen wat we geloven. Deze houding – die gekenmerkt wordt door een zeker hermetisme – kan leiden tot cognitieve vervormingen waardoor we bepaalde elementen over het hoofd zien.

Ze leidt ook tot een mentale afsluiting die ver af staat van creativiteit, flexibiliteit en verdraagzaamheid. Het kan zelfs tot gevaarlijke situaties leiden. Kortom, zoals het spreekwoord zegt, “er is geen ergere blinde dan degene die niet wil zien.”