Veranderen onze persoonlijkheidskenmerken in de loop van de tijd?

De persoonlijkheid wordt gekenmerkt door stabiel te zijn in de loop van de tijd. Veel van de eigenschappen van een persoonlijkheid evolueren echter in de loop van de jaren. In dit artikel leggen we uit waarom.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Montse Armero.

Laatste update: 09 augustus, 2022

Persoonlijkheden en persoonlijkheidskenmerken zijn een psychologische constructie die in de loop van de geschiedenis van de psychologie de aandacht getrokken heeft van talrijke onderzoekers. Er zijn meerdere theorieën over ontstaan en zelfs tot op de dag van vandaag is er geen unanieme consensus over.

Er zijn evenveel definities van de persoonlijkheid als er auteurs zijn die ze bestudeerd hebben. In essentie zouden we het kunnen omschrijven als het geheel van psychische kenmerken die onze manier van denken en handelen vorm geven. In dit artikel gaan we wat dieper in op dit boeiende onderwerp.

Persoonlijkheid, temperament en karakter

De wisselwerking tussen temperament en karakter bepaalt onze persoonlijkheidskenmerken. Temperament is het aangeboren deel van de persoonlijkheid en wordt geconditioneerd door de genetica. Het manifesteert zich eerder in het leven en is in de loop van de tijd bovendien betrekkelijk stabiel.

Anderzijds beïnvloeden meerdere omgevingsaspecten het karakter en deze kunnen gemakkelijker veranderen. Zo kunnen we persoonlijkheid begrijpen als een entiteit die in de loop van de tijd stabiel is, maar wel vatbaar voor verandering is.

Deze veranderingen kunnen worden veroorzaakt door ofwel de ervaren omstandigheden, ofwel omdat we bewust proberen er een of ander aspect van de persoonlijkheid proberen te veranderen.

Hoe veranderen persoonlijkheidskenmerken in de loop der jaren?

We evolueren allemaal op de een of andere manier in de loop van ons leven. Een studie aan de Universiteit van Edinburgh (Engelse link) keek bijvoorbeeld naar verandering die optrad bij mensen tussen het moment dat ze veertien jaar oud waren en drieënzestig jaar later.

De resultaten toonden aan dat er, zoals verwacht, een heel belangrijke verandering in hun persoonlijkheid was opgetreden. Persoonlijkheidskenmerken liggen niet vast, maar zijn moduleerbaar. Zelfs als we een stabiele persoonlijkheid hebben, kunnen we evolueren en veel aspecten wijzigen.

Niet alle mensen veranderen echter op dezelfde manier. De omstandigheden waarmee ieder van ons te maken krijgt lijken soms op elkaar, maar ze kunnen ook extreem verschillen van die van de meerderheid. Dat gegeven conditioneert onze persoonlijkheid op een heel uitgesproken manier.

Anderzijds zijn er mensen die de neiging hebben gemakkelijker te veranderen. Dat kan komen door wie ze zijn, of door hun ervaringen. Het kan ook komen omdat ze van plan zijn een of andere eigenschap van hun persoonlijkheid te veranderen.

De vijf grote dimensies van persoonlijkheid

Voorbij grote referentiepunten als Cattell of Eysenck stelden McCrae en Costa het Big Five model voor, een van de meest gebruikte om de verschillende persoonlijkheidstrekken in te delen. Daarin vinden we vijf kenmerken die op een continuüm tussen twee uitersten liggen:

• Extraversie. Aan de ene pool staan de meest gezellige mensen die van actie houden en die graag met anderen in contact komen. Aan de andere staan de meer introverte mensen die van rust en tijd alleen houden.
• Openheid voor ervaring. Aan het ene uiterste staan mensen met een grote fantasie die nieuwsgierig en origineel zijn, en aan het andere de meer pragmatische, conventionele en traditionele mensen.
• Verantwoordelijkheid. Deze eigenschap onderscheidt bekwame, georganiseerde en meegaande mensen van mensen die meer informeel en niet erg gedisciplineerd zijn.
• Vriendelijkheid. Deze eigenschap onderscheidt eerlijke, altruïstische en attente mensen van mensen zonder scrupules, egoïstisch en vijandig.
• Neuroticisme. Op de ene pool staan mensen die de neiging hebben tot angst, depressie en een lage tolerantie voor stress. Op de andere pool staan mensen die emotioneel stabieler zijn en een grotere mate van kalmte en zelfbeheersing hebben.

Als we deze eigenschappen bij onszelf analyseren, kunnen we zien dat sommige elementen in de loop van de tijd stabiel zijn gebleven. Andere kunnen echter gemakkelijk gemoduleerd zijn.

Zo is het mogelijk dat we verantwoordelijker geworden zijn dan toen we jonger waren, of dat we dankzij volwassenheid emotioneel stabieler zijn. Daarentegen kan het ook zo zijn, dat door omstandigheden ons niveau van neuroticisme sterk is toegenomen.

Hoe kan ik mijn persoonlijkheid veranderen?

We hebben allemaal aspecten van onze persoonlijkheid die we zouden willen verbeteren of zelfs radicaal veranderen. Geconfronteerd met deze situatie zijn er mensen die zich rechtvaardigen met de eeuwige dooddoener: “mensen veranderen niet”.

Er zijn daarnaast ook mensen die hiermee wel aan de slag willen gaan maar niet weten hoe. Voor mensen uit de tweede groep is het essentieel om de volgende dingen in gedachten te houden:

• Het belangrijkste is dat je wilt veranderen en, om dat te doen, bereid bent diep psychologisch werk te doen.
• We moeten realistisch zijn en haalbare doelen stellen, anders wekt het grote frustratie op.
• Het is gemakkelijker om te veranderen als de doelstellingen duidelijk en concreet zijn. Een goede manier is om te bepalen waar we ons bevinden op het continuüm en waar we naartoe willen.
• We moeten in gedachten houden dat veranderingen in persoonlijkheidskenmerken progressief zijn. Een extra dosis geduld kan geen kwaad.
• Een goed plan houdt onder andere in dat we een strategie ontwikkelen voor de korte, middellange en lange termijn. Stel vast welke middelen we in elk stadium moeten ontwikkelen.

Meer belangrijke tips over persoonlijkheidskenmerken

• Als we een reden hebben voor deze verandering, zal het gemakkelijker zijn, vooral als er weerstand tegen de verandering ontstaat.
• Een goede strategie is om in detail te visualiseren hoe we willen zijn en vervolgens te doen en handelen alsof we de verandering al bereikt hebben.
• Als we vastberaden en volhardend zijn, zullen we ons doel gemakkelijker bereiken.
• Actie ondernemen zal de beste manier zijn om zowel zekerheid als vertrouwen te krijgen.
• Het vervangen van een gedragspatroon kost aanzienlijke inspanning. Ook als het niet lukt zoals we verwacht hadden, is het belangrijk niet op te geven. Onthoud steeds dat we ons in de loop der tijd kunnen verbeteren.

Soms zijn er trekken van onze persoonlijkheid die ons schaden en weten we niet hoe we ze kunnen veranderen. In deze gevallen is het raadplegen van een psycholoog altijd een fantastische en nuttige optie.