De objectiveringstheorie: wat is het en wat zijn de gevolgen?

Wat gebeurt er als mensen als objecten worden behandeld? Lees er hier alles over.

“Ik ben meer dan een mooi gezicht.” Dit is een zin die heel goed op een T-shirt zou kunnen staan. Maar als we het een beetje afbreken, kunnen we een dichotomie ontdekken; schoonheid en lichaam versus intelligentie of andere kwaliteiten, alsof ze elkaar uitsluiten. Dus, wat heeft dit te maken met de objectiveringstheorie?

Het is bijna alsof het lichaam het geheel van een persoon is of alsof er een toegevoegde waarde aan te tonen is, buiten het lichaam zelf. Alsof iemands waarde daar werd neergelegd.

Dit is waar de objectiveringstheorie over gaat: ze verklaart de processen die betrokken zijn bij de objectivering van mensen, bij hun reductie tot “een enkel deel”, en de gevolgen die dit teweegbrengt. Laten we eens nader bekijken wat het precies is.

Waaruit bestaat de objectiveringstheorie?

De objectiveringstheorie legt de nadruk op de processen waardoor mensen als objecten worden behandeld. Het effect is dat datgene wat benadrukt wordt, het “ding of object,” voorrang krijgt boven de hele persoon.

Hoewel het van toepassing is op verschillende gevallen, zoals een kritiek op het kapitalisme of bazen die hun werknemers objectiveren (middel tot een doel), komt het het meest voor in relatie tot vrouwen en hun lichaam. Met andere woorden, het verwijst vaak naar de objectivering van de lichamen van vrouwen en meisjes.

Aan de andere kant ligt een van de grote nadelen ervan in het effect dat deze blik of deze objectieve waardering veroorzaakt; dit doet zich voor in de verinnerlijking van de visie op zichzelf als object.

Bijvoorbeeld, wanneer toegepast op het lichaam in het geval van vrouwen, vertaalt dit zich in de ervaring dat mensen meer aandacht gaan besteden aan hun lichaam en het feit dat ze zichzelf afhankelijk daarvan als meer of minder waardevol gaan beschouwen. Op deze manier verliest de rest van hun persoonlijke kwaliteiten aan belang.

Een korte geschiedenis van de objectiveringstheorie

In de geschiedenis van de ontwikkeling van de objectiveringstheorie kunnen we veel verschillende bijdragen noemen. Eén ervan komt uit de geest van professionals uit de psychologie en sociologie, zoals William James of Charles Cooley. Zij onderzochten het concept van het spiegelbeeldige zelf.

Deze theorie stelt dat wat anderen in ons zien invloed heeft op wat we over onszelf denken. Dat wil zeggen, de invloed op ons eigen zelfbeeld.

Dit effect treedt op drie manieren op: door de ideeën die we krijgen over hoe anderen ons zien en waarnemen, door het oordeel dat we over hen vellen (positief, negatief), en door de emotie die het in ons veroorzaakt.

Er zijn zelfs studies die benadrukken dat door het opnemen van de visie van “eigenwaarde” (Engelse link), vrouwen zelfs hun belangstelling kunnen verliezen voor andere zaken die niet met het lichaam te maken hebben of voor de ontwikkeling van andere vaardigheden.

We kunnen ook de bijdragen aanhalen van Fredrickson en Roberts, uit 1997. Daarin zij spreken over de rol van gender in de differentiële socialisatie van mannen en vrouwen. Het werkt door hun waarde toe te kennen aan hun lichaam en, omgekeerd, de macht die mannen zichzelf toekennen om erover te beschikken.

Vandaar dat het gepast is te vermelden dat objectivering een zeer uitgesproken geslacht heeft: het treft vooral vrouwen. Het uit zich niet op dezelfde manier bij mannen. Over het algemeen zijn het namelijk vrouwen die het meest geobjectiveerd worden, vooral met betrekking tot hun lichaam.

Dit heeft niet alleen gevolgen op sociaal en cultureel niveau (de plaats en betekenis die aan vrouwen wordt toegekend), maar ook – en aanzienlijk – op psychologisch niveau.

Wat zijn de gevolgen van objectivering?

We leven in een maatschappij die normen stelt over wat wenselijk is en wat niet. Dat vertaalt zich vervolgens in bepaalde mandaten over het lichaam. Zo vinden we massale voorschriften over “perfecte” lichamen, die van invloed zijn op het welzijn van vrouwen en meisjes.

Het is bijvoorbeeld geen toeval dat de hoogste prevalentie van eetstoornissen aanwezig is bij vrouwen vanaf jonge leeftijd.

In veel gevallen is de “cultus van het lichaam” een obsessie geworden die zich uit in overdreven zorg tot eindeloze esthetische operaties. Ook zien we dit in de “eeuwige jeugd” die men het lichaam wil inprenten.

Anderzijds is de hyperseksualisering van lichamen ook een symptoom van de objectivering ervan. Tot de gevolgen op sociaal niveau behoort – op een meer zichtbaar en gewelddadig niveau – de seksuele handel in vrouwen. Hierbij verkoopt met het lichaam als koopwaar.  Dit wordt in stand gehouden door een patriarchale structuur van mannelijke overheersing.

Er zijn echter ook subtielere vormen, zoals de gratis toegang van vrouwen tot een discotheek als “lokaas” om meer mannen aan te trekken. Zij zijn dus “het product”.

Wat te onthouden over objectivering

Allereerst moeten we ergens duidelijk over zijn: de objectivering van vrouwen en meisjes is een vorm van esthetisch geweld. Dit ontmenselijkt hen, “fragmenteert” hen en maakt hen tot objecten.

Het is nodig om mensen bewust te maken van genderstereotypen om ze uit te bannen. Dit omdat ze meer waarde toekennen aan het vrouwelijk lichaam en de schoonheid ervan, in plaats van andere kwaliteiten zoals intelligentie te bevorderen.

Aan de andere kant is het belangrijk om deze geïnternaliseerde overtuigingen te ontmantelen. Dit zeker gezien de gevolgen voor het gevoel van eigenwaarde van vrouwen.  Die overtuigingen leiden ertoe dat ze zichzelf alleen als waardevol beschouwen voor zover ze een lichaam te bieden hebben.

Het is ook nodig om alle andere kwaliteiten te erkennen. Kwaliteiten die iemand heeft naast “een mooi gezicht,” zoals we in het begin al zeiden. Een mens kan niet gereduceerd worden tot een lichaam.