Baarmoederatonie: waarom komt het voor en hoe het te behandelen?

Baarmoederatonie is geen veelvoorkomend probleem, maar het risico dat het na de bevalling optreedt is reëel. Momenteel zijn er enkele maatregelen die het helpen voorkomen.

Beoordeeld en goedgekeurd door de verpleegkundige Leidy Mora Molina.

Geschreven door Edith Sánchez

Laatste update: 23 januari, 2023

Baarmoederatonie is de meestvoorkomende en ook de ernstigste oorzaak van een postpartumbloeding. Dit is een van de meest delicate verloskundige complicaties die er bestaan. Als zo’n bloeding ernstig is, brengt het het leven van de moeder in gevaar.

Naar schatting ontstaat de ziekte bij maximaal 5% van de natuurlijke bevallingen. Het heeft onder andere te maken met een defect in de spiervezels die in de wand van de baarmoeder aanwezig zijn. Dit leidt ertoe dat de vaten van het orgaan na de bevalling niet stoppen met bloeden.

Bloeding door atonie van de baarmoeder heeft verschillende niveaus van ernst. In alle gevallen beschouwen artsen als een medisch noodgeval dat onmiddellijke behandeling vereist.

Wat is atonie van de baarmoeder?

Atonie van de baarmoeder is het onvermogen van de baarmoeder om samen te trekken na de bevalling, het derde stadium van de bevalling, waarin een placentabreuk optreedt. Onder normale omstandigheden moet de baarmoeder samentrekken om de bloedvaten af te sluiten.

Als het de baarmoeder aan tonus ontbreekt, blijven de bloedvaten open en treedt een bloeding op. Geschat wordt dat tot 70% van de gevallen van postpartumbloeding aan deze oorzaak te wijten is.

Het kan leiden tot hypovolemie of verlaagd bloedvolume, hemodynamische instabiliteit en shock. De gevreesde uitkomst is maternale dood.

Er zijn twee soorten atonie van de baarmoeder:

• vroeg: het komt het meest voor en treedt op in de verloskamer zelf.
• laat: het komt minder vaak voor en treedt op in de momenten na het verlaten van de verloskamer.

Waarom komt het voor?

Vroege baarmoederatonie is meestal te wijten aan het feit dat de moeder niet genoeg oxytocine produceert. Oxytocine is een hormoon dat het samentrekken van de baarmoeder tijdens de bevalling en na de bevalling bevordert. Andere mogelijke oorzaken van zowel vroege als late baarmoederatonie zijn onder andere de volgende.

• Overspanning van de baarmoeder: treedt op als de baarmoeder overmatig elastisch is geworden en er vervolgens niet in slaagt zijn vorm terug te krijgen. Het is het gevolg van een meerlingzwangerschap of omdat de baby erg groot is.
• Placenta-accretisme: treedt op bij abnormale verkleving van de placenta (Spaanse link)  aan de wand van de baarmoeder. Hij zit erg vast en er zijn moeilijkheden om hem te verwijderen.
• Vertraagde bevalling van de placenta: als het langer dan 20 minuten duurt voordat de placenta naar buiten komt.
• Spiervermoeidheid: door vermoeidheid trekt de baarmoeder niet samen als de bevalling lang heeft geduurd.
• Tocolytica: produceren een remming van de weeën (Spaanse link) en leiden soms tot atonie van de baarmoeder.
• Verwonding of trauma aan de baarmoeder.
• Anatomische veranderingen in het orgaan: de aanwezigheid van vleesbomen.
• Onvolledige uitdrijving van de placenta.
• Stolsels.

Risicofactoren

Een vrouw die na de bevalling atonie van de baarmoeder heeft gehad, heeft meer kans om het bij volgende bevallingen te ontwikkelen. Daarnaast zijn er andere factoren die het risico verhogen.

• Een grote baby.
• Placenta previa.
• Meerdere zwangerschappen.
• Hoge leeftijd van de moeder.
• Foetale dood in de baarmoeder.
• Langdurige of overhaaste bevalling.
• Meerdere zwangerschappen gehad.
• Voortijdige loslating van de placenta.
• Eerdere postpartumbloeding.
• Abnormale toename van vruchtwater of polyhydramnios.

Symptomen en diagnose van atonie van de baarmoeder

De belangrijkste manifestatie van atonie van de baarmoeder is bloeding van wisselende intensiteit. Soms komt het plotseling opzetten en is het overvloedig, terwijl het op andere momenten geleidelijk optreedt en minder hevig is.

Naast de uitstroom van bloed uit de vagina worden er ook bloed en stolsels in de baarmoeder vastgehouden. De arts stelt de diagnose door een onderzoek waarbij hij of zij de buik palpeert. De baarmoeder voelt zacht en vergroot aan, en er is overvloedige uitdrijving van bloed bij zachte massage.

De deskundige onderzoekt ook de vagina, het geboortekanaal en de baarmoederhals om vast te stellen of er scheurtjes zijn. Dit wordt meestal aangevuld met bloedonderzoek om de gevolgen van de bloeding vast te stellen evenals om vast te stellen of er een stollingsprobleem is.

Behandeling van baarmoederatonie

De eerste behandeling van baarmoederatonie vindt plaats door middel van twee maatregelen: baarmoedermassage of Credé manoeuvre en het toedienen van oxytocine. Als de moeder begint te bloeden, past men massage toe. Daarbij wrijft iemand over de buik om het samentrekken van de baarmoeder te bevorderen.

Soms wordt een bimanuele manoeuvre toegepast, bijvoorbeeld als de bloeding niet vermindert. Hierbij masseert men met één hand in de baarmoeder en de andere erbuiten.

Als dit niet werkt, kan de arts oxytocine toedienen om het bloeden te stoppen. Wanneer ook deze maatregel geen effect heeft, is een chirurgische aanpak nodig met een van de volgende procedures.

• Instrumentele curettage. Hierbij brengt de arts een lepelachtig instrument via de vagina in de baarmoeder. Hiermee worden de resten van stolsels en het baarmoederslijmvlies versleept en verwijderd.
• Ligatie van bekkenvaten. Hierbij hecht de arts de bloedvaten die bloed naar de baarmoeder voeren. Door de bloedtoevoer naar de baarmoeder te verminderen, zullen ook de bloedingen verminderen.
• Embolisatie van de baarmoedervaten: een katheter wordt via de liesslagader ingebracht tot aan de slagaders van de baarmoeder. Vervolgens worden kleine deeltjes plastic of gelatine ingebracht om de bloedstroom te onderbreken.
• Plicatie of capitonage: dit zijn samenpersende hechtingen die in de baarmoeder worden aangebracht. Het wordt beschouwd als de laatste optie vóór een hysterectomie.
• Hysterectomie: dit is de definitieve verwijdering van de baarmoeder. Het wordt alleen overwogen als het leven van de moeder in gevaar is.

Hysterectomie is de laatste optie. Het is voorbehouden aan ernstige levensbedreigende gevallen.

Baarmoederatonie: is het te voorkomen?

Het is niet mogelijk om baarmoederatonie vóór de bevalling te voorkomen. Er worden echter steeds meer maatregelen genomen om het te voorkomen. Het is nu gebruikelijk dat de moeder tijdens de eerste minuut van het leven van de baby een uterotoon medicijn krijgt toegediend. Dit helpt het orgaan om samen te trekken.

Atonie van de baarmoeder kan grote bloedingen veroorzaken die leiden tot aanzienlijk bloedverlies. Als er niet snel iets aan gedaan wordt, en zelfs als dat wel gebeurt, kan het leiden tot falen van meerdere organen.