Zwangerschap brengt veranderingen in de hersenen teweeg blijkt uit studies
In de eeuwige discussie over het wel of niet bestaan van het moederinstinct zijn er bijdragen uit de geneeskunde, de psychologie en de filosofie. Onlangs lijkt een onderzoek uit Nederland te bevestigen dat de hersenen tijdens de zwangerschap veranderingen ondergaan om de zorg voor kinderen te vergemakkelijken, de band te versterken en de taken die met het ouderschap te maken hebben te vergemakkelijken.
Elseline Hoekzema, leider van het onderzoek (Engelse link) dat deze week in Nature is gepubliceerd, doet al meer dan 10 jaar wetenschap over de hersenen van zwangere vrouwen. Zoals ze zelf in verschillende mededelingen heeft verklaard, hebben we niet zoveel informatie als we zouden willen over de neurale modificaties die bij een zwangere vrouw optreden.
Maar waar gaan die veranderingen in de hersenen tijdens de zwangerschap over? Hebben ze een sociale of overlevingsfunctie voor de soort?
Speculaties over de resultaten gaan verder dan de biologie. Zou liefde voor kinderen in onze soort geprogrammeerd kunnen zijn? Laten we eens kijken.
Het onderzoek in Nederland: waar ging het om?
Hoekzema’s team had 89 jonge vrouwen uit zijn land die instemden met deelname aan het langdurige onderzoek uit 2015. Allemaal waren ze nullipaar – dat wil zeggen dat ze geen eerdere bevallingen hadden gehad.
Na 5 jaar, in 2020, hadden 40 een kind gekregen. Nog eens 40 die geen moeder waren geweest dienden als controlegroep voor de onderzoeken. De overige 9 vielen af.
De wetenschappers analyseerden de hersenen van de vrouwen met MRI en beeldvormende scans. Deze maakte men voordat ze zwanger werden, na de bevalling bij de 40 die zwanger waren geraakt, en een jaar na de bevalling bij 28 van hen. De 40 vrouwen die op dat moment niet zwanger waren, werden ook onderzocht voor een baseline.
Naast de MRI-scans werden intelligentie- en cognitieve prestatietests uitgevoerd. Bij zwangere vrouwen werden regelmatighormoonconcentraties in de urine gemeten.
We denken dat je dit artikel misschien ook leuk vindt om te lezen:
Mogelijke psychologische en emotionele veranderingen tijdens de zwangerschap
De resultaten over de vraag of zwangerschap veranderingen in de hersenen teweegbrengt
Ditzelfde wetenschappelijke team had in 2017 een voorlopige studie (Engelse link) gepubliceerd. Daar rapporteerden ze al bevindingen die een significante verandering in de grijze stof van de hersenen lieten zien bij vrouwen die zwanger werden.
Nu, enkele jaren later, werden de resultaten herhaald. Bij beide keren toonden MRI-scans een vermindering van de grijze stof na de zwangerschap. Deze stof is de ophoping van neuronlichamen in het centrale zenuwstelsel.
De vermindering betekent echter geen verlies van functie. Integendeel, wetenschappers leggen uit dat de veranderingen in de hersenen tijdens de zwangerschap een teken zijn dat hormonen het zenuwstelsel van de moeder hermodelleren.
Een soortgelijke verandering treedt op wanneer een vrouw de adolescentie ingaat – dat wil zeggen, wanneer de hormoonspiegels ook sterk schommelen.
De hersenen veranderen tijdens de zwangerschap om moeders aan te sporen zich zorgen te maken over anderen
Het onderzoeksteam vulde de analyses bij de deelnemende vrouwen aan met functionele magnetische resonantie beeldvorming. Dit is een beeldvormende studie die de activiteit van neuronen registreert terwijl de hersenen “werken”.
Daarbij konden ze waarnemen dat de veranderingen in de grijze stof geconcentreerd waren in neurale netwerken die gewijd zijn aan zelfreflectie en socialisatie. Dit zou kunnen betekenen dat de modificaties de neiging hebben om de interrelatie met anderen, empathie en banden te verbeteren. Iets wat essentieel lijkt voor de zorg voor een kind.
Het resultaat wordt versterkt door andere gegevens die over deze groep moeders zijn verzameld. De onderzoekers lieten de vrouwen foto’s zien van lachende baby’s en vonden bij verschillende van hen een verlaging van de hartslag. Deze daling van de hartslag is merkbaar als we in een staat van ontspanning komen.
Bij de vrouwen met meer veranderingen in de MRI was er een grotere daling van de hartslag. Hieruit leiden onderzoekers dus af dat het hermodelleren van de grijze stof resulteert in een grotere kans op het produceren van een bevredigende band met een baby.
Vind je dit artikel leuk? Misschien vind je het ook leuk om dit artikel te lezen:
12 te vermijden voedingsmiddelen voor zwangere vrouwen
Gelooft de wetenschap dat het moederinstinct bestaat?
Dit onderzoek in Nederland voegt zich bij verschillende pogingen van de wetenschap (Engelse link) om te onthullen wat er achter het zogenaamde “moederinstinct” schuilgaat – of in elk geval om de vraag naar het bestaan van zo’n instinct te beantwoorden.
Feldman stelde in 2015 vast (Engelse link) dat de hersenen van zoogdieren (waaronder mensen) veranderen door het moederschap. Specifiek zijn er modificaties in het beloningscircuit, dat de tevredenheid bij verschillende prikkels regelt. De twee organen die hierbij het meest betrokken zijn, zijn de amygdala en de hypothalamus.
Oxytocine is een belangrijk hormoon bij zwangerschap, bevalling en borstvoeding geven. Het wijzigt de biochemie van de hersenen ten gunste van de moeder-kind band. En er is meer. Uit een studie (Spaanse link) bleek dat de niveaus van deze stof ook toenamen bij mannen die vader waren en vanaf de geboorte huid-op-huid contact hadden met hun kinderen.
Wat mannen betreft, werden in een internationale steekproef (Engelse link) ook veranderingen geregistreerd in de grijze stof van de hersenen van degenen die vader waren. Dit gebeurde echter niet op hetzelfde niveau als bij de vrouwen in Nederland, en ook niet op dezelfde plaatsen.
De veranderingen in de hersenen als gevolg van zwangerschap doen zich sterk voor op subcorticaal niveau, onder de cortex. Dit gebied is primitiever in de evolutie. Het zou kunnen wijzen op een aanpassing die we geërfd hebben van onze hominide en zoogdier voorouders. Bij mannen blijven de veranderingen beperkt tot de cortex.
Is het moederinstinct onvermijdelijk?
Het bestaan van dit primitieve en geërfde mechanisme van verandering in de hersenen als gevolg van zwangerschap kan men niet direct in verband brengen met het moederinstinct. Het proefschrift (Engelse link) van Sara Henderson doorloopt alle biologische en sociale aspecten waaruit de veronderstelde neiging van vrouwen bestaat om moeder te zijn en voor hun kinderen te zorgen.
Het is duidelijk dat zwangerschap een groot aantal veranderingen met zich meebrengt. Hormonen oefenen effecten uit die neigen naar het behoud van het nieuwe leven dat gebaard wordt.
“Onze hypothese is dat zwangerschapshormonen, vooral steroïdhormonen, de belangrijkste factor zijn die de plasticiteit van neuronen bij zwangere vrouwen regelt.”
-Conclusie van de studie Nat Commun 13, 6931 (2022)-
Ook is het heel goed mogelijk dat deze veranderingen tijdens de eerste jaren van het bestaan van het kind worden verlengd. Waarom? Misschien voor het voortbestaan van de soort.
Er valt nog veel te ontdekken over zwangerschap, de hersenen van moeders en de veranderingen die ze ondergaan. Wat is de plaats van het moederinstinct in dit samenspel van relaties? Dat is nog niet duidelijk.
Alle aangehaalde bronnen zijn grondig gecontroleerd door ons team om hun kwaliteit, betrouwbaarheid, actualiteit en geldigheid te waarborgen. De bibliografie van dit artikel werd beschouwd als betrouwbaar en wetenschappelijk nauwkeurig.
- Barth, C., & de Lange, A. M. G. (2020). Towards an understanding of women’s brain aging: the immunology of pregnancy and menopause. Frontiers in Neuroendocrinology, 58, 100850.
- Feldman, R. (2015). The neurobiology of mammalian parenting and the biosocial context of human caregiving. Hormones and Behavior, 77, 3–17. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2015.10.001
- Gholampour, F., Riem, M. M., & van den Heuvel, M. I. (2020). Maternal brain in the process of maternal-infant bonding: Review of the literature. Social neuroscience, 15(4), 380-384.
- Henderson, S. (2018). The blurring effect: An exploration of maternal instinct and ambivalence (Doctoral dissertation, University of Kent (United Kingdom)).
- Hoekzema, E., van Steenbergen, H., Straathof, M. et al. Mapping the effects of pregnancy on resting state brain activity, white matter microstructure, neural metabolite concentrations and grey matter architecture. Nat Commun 13, 6931 (2022). https://doi.org/10.1038/s41467-022-33884-8
- Hoekzema, Elseline, et al. “Pregnancy leads to long-lasting changes in human brain structure.” Nature neuroscience 20.2 (2017): 287-296.
- Martínez-García M, Paternina-Die M, Cardenas SI, Vilarroya O, Desco M, Carmona S, Saxbe DE. First-time fathers show longitudinal gray matter cortical volume reductions: evidence from two international samples. Cereb Cortex. 2022 Sep 4:bhac333. doi: 10.1093/cercor/bhac333. Epub ahead of print. PMID: 36057840.
- Rahman, Aneela, et al. “Sex and gender driven modifiers of Alzheimer’s: the role for estrogenic control across age, race, medical, and lifestyle risks.” Frontiers in Aging Neuroscience 11 (2019): 315.
- Rendell, Peter G., and Julie D. Henry. “Prospective-memory functioning is affected during pregnancy and postpartum.” Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology 30.8 (2008): 913-919.
- Uribe-Torres, Claudia, et al. “Estudio piloto: contacto padre-hijo (a) y oxitocina en varones preparados especialmente para el nacimiento.” Revista chilena de obstetricia y ginecología 87.3 (2022): 210-217.