Plato's belangrijke les: het verhaal van de ring van Gyges

De ring van Giges gaat over de vraag: wat als mensen konden stelen, bedriegen of alle morele normen konden overtreden zonder gezien en gestraft te worden? Zouden ze dan nog reden hebben om juist te handelen?

Het verhaal van de ring van Gyges, gepresenteerd in Boek II van het Platonische werk De Republiek, roept een nogal interessant ethisch dilemma op. Zijn mensen van nature goed en rechtvaardig? Of handelen we juist uit angst om gestraft te worden?

Dit verhaal wordt gepresenteerd via een gesprek tussen Socrates en Glaucon, de broer van Plato. Beide filosofen discussiëren daar over het begrip rechtvaardigheid en laten twee tegengestelde standpunten daarover zien.

Socrates betoogt enerzijds dat rechtvaardigheid een goed op zich is en dat rechtvaardige mensen daar altijd naar zullen handelen.

Aan de andere kant beweert zijn gesprekspartner het tegenovergestelde en gaat ervan uit dat rechtvaardigheid slechts een nuttige maatregel is om gelijkheid in de samenleving te garanderen; daarom zal iedereen die de gelegenheid heeft onrecht te begaan zonder gestraft te worden, dat zonder nadenken doen.

Laten we in detail kijken waar het verhaal uit bestaat en welke ethische beschouwingen daaruit kunnen worden getrokken.

Het verhaal van de ring van Gyges

Gyges was een nederige Griekse herder die de koning van Lydië diende. Op een dag stond hij met zijn kudde in het veld te grazen en merkte een metersdiepe scheur in de grond op, die veroorzaakt was door een aardbeving.

Verbaasd over wat hij zojuist had gezien, daalde Gyges af in de pas geopende scheur. Daar vond hij, naast andere wonderlijke dingen, een hol bronzen paard met daarin een lijk dat groter was dan een mens.

Het lijk was naakt en had een gouden ring aan een van zijn vingers. Gyges nam hem mee en vertrok.

Later ontdekte Gyges bij toeval dat, als hij de kostbare steen van de ring naar de binnenkant van de vinger draaide, hij onzichtbaar kon worden.

Toen hij zag dat de ring zo’n kracht had, liet hij zich opnemen onder de herders die zich bij de koning moesten melden. Bij het paleis aangekomen verleidde hij de koningin en met haar hulp ontdeed hij zich van de koning en greep zo de troon.

Het argument van Glaucon

Met het verhaal van de ring van Gyges wil Glaucon weergeven dat, als we allemaal de mogelijkheid hadden om onrechtvaardige daden te plegen zonder dat iemand ons zou zien en ons ervoor zou straffen, we dat zouden doen zonder erover na te denken.

In dat geval zouden we gruwelijke daden kunnen begaan, zoals iemand mishandelen, een paar doden, stelen… kortom straffeloos (Spaanse link) de wetten overtreden.

Glaucon’s argument is dat mensen van nature niet goed zijn. Bij gebrek aan straffen om gedrag te reguleren, zullen we op onze beurt voordelen zoeken. Zelfs als dit betekent dat we een ander schade berokkenen of beschadigen.

Het is dus noodzakelijk en nuttig om wetten te hebben die onrechtvaardige handelingen bestraffen. Alleen op die manier kunnen we voorkomen dat we anderen kwaad doen om ons persoonlijk voordeel veilig te stellen.

Glaucon betoogt dat als een rechtvaardig persoon een van de machtige ringen had, terwijl de andere naar een onrechtvaardig persoon ging, we ze niet zouden kunnen onderscheiden. Want het gevoel van straffeloosheid zou beiden ertoe brengen anderen te misbruiken om te krijgen wat ze willen.

Glaucon gaat er dus van uit dat niemand uit eigen wil rechtvaardig is, maar alleen uit noodzaak. En dat rechtvaardig zijn voor niemand in het bijzonder een goed is, omdat iedereen onrechtvaardig wordt zodra hij dat kan doen zonder bang te zijn om ontdekt te worden.

Daarom zal onrechtvaardigheid altijd voordeliger zijn dan rechtvaardigheid. Als iemand, die zo’n macht heeft, niemand kwaad zou willen doen, zou iedereen hem als ellendig en dom aanzien.

Tegenargument

Merk op dat Plato deze opvatting van Glaucon niet deelde. In feite verdedigde hij dat de goed geïnstrueerde mens goed en rechtvaardig kon zijn. Want hij geloofde dat het Goede de waarheid was. Dat, voor zover de mens het kende, we niet meer anders konden handelen dan overeenkomstig.

Verder houdt Plato vol dat het altijd in ons belang zal zijn om te doen wat rechtvaardig of juist is. Dat komt omdat slechte daden onze ziel en ons karakter schaden.

Laten we naast Plato’s opvattingen in gedachten houden dat de meeste mensen een reeks morele voorschriften hebben. Voorschriften die ons gedrag reguleren en voorkomen dat we ons gedragen als psychopaten als we de ring van Gyges zouden bezitten.

Veel mensen zouden bijvoorbeeld niet in staat zijn anderen te doden of aan te vallen. Zelfs als we die macht in handen hadden. We zouden zelfs kunnen aannemen dat velen de ring zouden gebruiken om goed te doen.

Met andere woorden, hoewel we niet kunnen ontkennen dat mensen egoïstisch zijn (sommigen meer dan anderen), is het ook waar dat velen zich in zekere mate zouden bekommeren om het goede voor anderen.

De Ring van Gyges in literatuur en film

Het verhaal van de Ring van Gyges vormt een analogie met de Lord of the Rings en Harry Potter. Want de auteurs van deze producties presenteren hun hoofdpersonen als dragers van integrale en onschendbare morele waarden. Zelfs in het bezit van voorwerpen die de macht hebben hen onzichtbaar te maken.

Bovendien zijn er in beide werken twee voorbeeldige personages: Gandalf en Perkamentus. Zij presteren en beschermen het goede ten koste van alles. Beide figuren, met hun goede gedrag, doen denken aan Plato’s denken en zijn ethische leer. Zij stellen dat als de mens eenmaal het Goede kent, hij daar altijd naar zal handelen.

En jij, wat zou jij doen als je de ring van Gyges in handen had?