Meritocratie en haar problemen

Meritocratie wordt vaak een systeem genoemd dat een rechtvaardige samenleving creëert. Persoonlijke prestaties worden bereikt op basis van individuele inspanningen en capaciteiten.
Meritocratie en haar problemen

Laatste update: 30 oktober, 2023

Meritocratie is een beloningssysteem gebaseerd op individuele verdienste. Het is dus een manier om mensen te rangschikken naar hun talenten, bekwaamheden, inspanningen en toewijding.

Tegenwoordig is dit systeem wijdverbreid in zowel openbare als particuliere instellingen. Het is bijvoorbeeld duidelijk wanneer een overheid mensen aanneemt via vergelijkende examens. Deze stimuleren de erkenning van individuele bekwaamheden en inspanningen.

In die zin wordt meritocratie vaak bestempeld als een manier om een eerlijke samenleving te creëren. Persoonlijke prestaties worden verkregen op basis van individuele inspanningen en capaciteiten, maar niet op basis van rijkdom, geslacht, godsdienst, enz. Achter dit model gaat echter een ernstig probleem schuil waarmee rekening moet worden gehouden.

De oorsprong van de term “meritocratie”

De term meritocratie komt van het Latijnse merĭtum, dat “gepaste beloning” betekent; en van het Griekse achtervoegsel krátos, dat “macht of kracht” betekent. Het impliceert dus dat hiërarchieën of machtsposities worden bepaald op basis van individuele verdiensten.

Hoewel dit begrip al sinds de oudheid wordt gebruikt (zoals te zien is in Plato’s De Ideale Republiek ), is de moderne versie ervan te danken aan socioloog en sociaal activist Michael Young, die de term bedacht in zijn boek De opkomst van de meritocratie (1958 – Engelse link). Het is een fictiewerk waarin de auteur de elitaire tendensen van het formele onderwijs in Europa bekritiseert.

In deze dystopische en futuristische roman is verdienste de combinatie van intelligentie plus inspanning en vormt het de centrale oorzaak van sociale ongelijkheid. Het maakte de creatie mogelijk van een elitaire regering bestaande uit een intelligente en capabele minderheid ten nadele van een onwetende en onbekwame meerderheid.

In dit dystopische scenario verdienden individuen een plaats bij de elite door hun inspanning en toewijding, terwijl degenen die zich het minst inspanden tot armoede werden veroordeeld.

Londen
De politiek van landen en grote steden lijkt de meritocratie te ondersteunen als een uniek en actueel bestuurssysteem.

Meritocratie als ideaal van een rechtvaardige samenleving

Hoewel de term in het begin een pejoratieve connotatie had en met een kritisch doel werd gecreëerd, heeft het neoliberale discours zich dit begrip toegeëigend en er een positievere betekenis aan gegeven. Het pleit voor het feit dat meritocratie de creatie van een rechtvaardige samenleving mogelijk zou maken.

Zo zien we hoe het neoliberale begrip radicaal tegenover de benadering stond die Michael Young in zijn dystopische tekst formuleerde. Met betrekking tot deze wending sprak de auteur in 2001 zijn teleurstelling uit over het lot van het begrip dat hij zelf had bedacht.

“Mijn boek was bedoeld als satire en waarschuwing. Het is een teken van gezond verstand om individuen te kiezen op hun verdiensten. Maar het beoordelen van hun sociale status op hun verdiensten laat geen ruimte voor anderen.”

-Michael Young-

De problemen met meritocratie

Hoewel meritocratie vaak aantrekkelijk wordt geacht voor het verdrijven van onrecht en ongelijkheid, verbergt dit begrip een groot probleem. Michael Sandel, een politiek filosoof en professor aan de Harvard Universiteit, stelt dat het systeem twee belangrijke problemen verbergt. Dit zijn de volgende.

1. Er is ongelijkheid als het gaat om kansen

Sandel zegt dat de maatschappij in werkelijkheid de meritocratische idealen die ze belijdt niet waarmaakt. De basiskansen zijn niet voor alle individuen gelijk.

Rijke families zijn immers in staat om privileges door te geven aan hun kinderen, waardoor ze educatieve en culturele voordelen krijgen voor toelating tot de beste universiteiten. Volgens Sandel zijn er op de meest prestigieuze universiteiten in de VS aanzienlijk meer studenten die behoren tot de 1% van de gezinnen met de hoogste inkomens in het land dan de 60% met de laagste inkomens.

Daarom is de inspanning van de hogere sociale klassen niet dezelfde als die van de armste sociale groepen. In dit geval hebben de meer welgestelden meer mogelijkheden om kwaliteitsonderwijs te krijgen.

Anderzijds moeten de armsten in de samenleving een grote inspanning leveren om toegang te krijgen tot kwaliteitsonderwijs. In feite moeten ze vaak een groot deel van hun tijd besteden aan het genereren van inkomen om te overleven, waardoor de schooluitval toeneemt.

2. Het leidt tot een arrogante houding tegenover succes

Het tweede probleem dat Sandel signaleert is de houding die meritocratie aanmoedigt bij degenen die succes bereiken. Dat wil zeggen dat sommige succesvolle mensen geloven dat wat ze bereikt hebben puur te danken is aan hun eigen verdiensten. Daarom vinden ze dat ze de beloningen verdienen die de marktmaatschappij aan winnaars toekent.

Evenzo zijn de “winnaars” geneigd te denken dat degenen die achterop zijn geraakt daar zelf verantwoordelijk voor zijn. Daarom genereert dit attitudinale probleem een nog grotere sociale ongelijkheid. Met andere woorden, meritocratie creëert arrogantie bij de winnaars en vernedering en vooroordelen bij degenen die het achterlaat.

Kunnen we de problemen van meritocratie oplossen?

Hoewel meritocratie zijn fundamentele gebreken heeft, is het belangrijk om ook de positieve aspecten ervan op de samenleving te benadrukken. Sinds de oudheid bepalen mensen hiërarchische posities door overerving, klasse, familie en factoren die niet afhankelijk zijn van het individu.

Met de opkomst van de meritocratie openden de mogelijkheden om te kiezen en de erkenning van inspanning echter verschillende deuren om te voorkomen dat determinisme de toekomst bepaalt. Bovendien is verdienste tegenwoordig een belangrijk criterium voor het goed functioneren van verschillende processen en voor de verdeling van middelen.

Hoewel meritocratie verre van ideaal is, zijn er waarneembare positieve resultaten. Dit is vooral te zien in particuliere organisaties met goed gedefinieerde systemen. Ondertussen kunnen we de problemen van meritocratie oplossen door iedereen gelijke kansen te garanderen.

Misschien vind je dit artikel ook interessant:
Hoe te weten of je emotioneel intelligent bent?

Lachende vrouw

Hoe kunnen we succes definiëren? Het is immers niet altijd persoonlijke verdienste die bepaalt wat men onder succes verstaat.

Een systeem dat wat bijgesteld moet worden

We kunnen concluderen dat meritocratie op zich geen slecht voorstel is. In feite is het tegenwoordig een zeer nuttig model voor bedrijfsleven en arbeid.

Maar als we willen dat dit voorstel effectief is en de samenleving werkelijk ten goede komt, moeten we ons bewust zijn van de gebreken die het veronderstelt en die vermijden. Anders verergeren we alleen maar de problemen die we zogenaamd proberen te overwinnen: sociale onrechtvaardigheid en ongelijkheid.


Alle aangehaalde bronnen zijn grondig gecontroleerd door ons team om hun kwaliteit, betrouwbaarheid, actualiteit en geldigheid te waarborgen. De bibliografie van dit artikel werd beschouwd als betrouwbaar en wetenschappelijk nauwkeurig.



Deze tekst wordt alleen voor informatieve doeleinden aangeboden en vervangt niet het consult bij een professional. Bij twijfel, raadpleeg uw specialist.