De Wiener Kreis en haar belang voor de moderne wereld

De Wiener Kreis was een wetenschappelijke en filosofische beweging die in 1921 werd opgericht. Haar doel was een wetenschappelijke filosofie op te bouwen. Wat droeg ze bij aan de wereld? Leer het antwoord hier!

De Wiener Kreis was een wetenschappelijke en filosofische beweging die in 1921 door Moritz Schlick in de gelijknamige Oostenrijkse stad werd opgericht. Ze bestond uit een buitengewone groep filosofen, wiskundigen, natuurwetenschappers en geesteswetenschappers. Ze kwamen regelmatig bijeen om een wetenschappelijk wereldbeeld te ontwikkelen en uit te dragen.

Deze beweging, oorspronkelijk bekend als de Wiener Kreis für das Wetenschappelijke Wereldbeeld, hield zich vooral bezig met de logica van de wetenschap. Ze stelde zich daarom ten doel binnen alle wetenschappen een gemeenschappelijke taal te scheppen, gebaseerd op de natuurkunde en bevorderd door de filosofie.

Bovendien meende ze dat het doel van de filosofie als discipline was onderscheid te maken tussen wat wetenschap is en wat het niet is. Laten we eens in detail bekijken waar de beweging uit bestond en wat haar belang was in de moderne wereld.

Achtergrond

We geven hieronder een samenvatting van de wortels van de Wiener Kreis.

Aristoteles’ waarheidsbegrip

Voor Aristoteles verwijst waarheid naar een overeenkomst tussen zeggen en zijn. Dit betekent dat de dingen zeggen zoals ze werkelijk zijn synoniem is met een waar discours.

De Wiener Kreis eigende zich dit begrip echter toe, maar herformuleerde het en stelde vast dat waarheid een overeenkomst is tussen proposities en feiten. Wetenschappelijke uitspraken kunnen dus geverifieerd worden voor zover ze overeenstemmen met feiten, of empirische waarnemingen moeten samenvallen met de voorspellingen die de wetenschap doet.

Logisch empirisme

Ook wel logisch positivisme of neopositivisme genoemd, is dit een filosofische stroming die de geldigheid van kennis beperkt tot het empirische en het verifieerbare. Men gelooft dat deze opvatting extremer en verfijnder is dan het zuivere positivisme.

Ze definieert wetenschappelijke kennis als de nauwkeurige beschrijving van theoretische modellen die invariant zijn in tijd en ruimte, uitgewerkt uit waargenomen verschijnselen.

De Wiener Kreis gaat met deze stroming samen. Het bevestigt dat er geen geldige kennis is die uitsluitend aan de rede of a priori wordt ontleend. De enige groene beweringen zijn dus die, die men door objectief bewijs kan tegenspreken en verifiëren.

Een revolutie in de natuurkunde

Einstein’s (Spaanse link) bijdragen aan het begrip van ruimte-tijd en zwaartekracht, en de ontwikkeling van de kwantummechanica met zijn verklaringen van de atomaire en nucleaire structuur van de werkelijkheid, waren belangrijke gebeurtenissen die het ontstaan van deze wetenschappelijke en filosofische stroming aandreven.

Wiskundige logica

Het ontstaan van de wiskundige logica door Bertrand Russell en Alfred Whitehead in 1905, en Gottlob Frege’s onderzoek naar de aard van de linguïstische representatie, beïnvloedden het ontstaan van de Wiener Kreis.

Deze bijdragen leidden tot de constructie van een logische taal, uitgewerkt op basis van bepaalde stellingen, die het mogelijk zou maken wetenschappelijke begrippen te analyseren en filosofische problemen te verhelderen.

De stichting en ontwikkeling van de Wiener Kreis

Zoals we al gezegd hebben, werd de Wiener Kreis in 1921 door Moritz Schlick in de stad Wenen opgericht. Aanvankelijk was het doel van de organisatie een informele discussiegroep over wetenschappelijke kwesties te vormen. Ze werd echter de belangrijkste ideologische kern van het logisch neopositivisme en de wetenschapsfilosofie.

Veel van de leden waren natuurkundigen, wiskundigen, wetenschappers en filosofen die gemeenschappelijke interesses hadden voor filosofie binnen de wetenschap. Ze verwierpen ook de academische metafysica die in die tijd in Midden-Europa overheerste.

Van de meest prominente leden kunnen we de volgende noemen:

• Otto Neurath
• Philipp Frank
• Victor Kraft
• Felix Kaufmann
• Friedrich Waismann

Hoewel ze in 1921 opgericht werd, zouden ze pas in 1929 hun eerste officiële manifest uitbrengen, getiteld The Scientific Worldview. In dit werk stelden ze de filosofie voor als het belangrijkste instrument om een gemeenschappelijke taal te genereren voor de verschillende wetenschappelijke disciplines, en degradeerden ze tot deze enige functie.

De stichters van de beweging streefden naar de opbouw van een wetenschappelijke filosofie.

De kenmerken van de Wiener Kreis

Om beter te begrijpen waar deze beweging uit bestond en wat haar belangrijkste bijdragen waren, geven we hieronder de belangrijkste kenmerken weer:

• Het project van de Wiener Kreis was de opbouw van een wetenschappelijke filosofie.
• Ze verwierp metafysica en theologie voor zover de constructie van haar postulaten afzag van het zintuiglijke en het empirische. Daarom nam ze aan dat de vooronderstellingen van deze disciplines betekenis misten omdat ze geen verband hielden met waarneembare feiten.
• De visie op de werkelijkheid en op de wetenschap van de leden werd ingekaderd binnen het logisch positivisme. De symbolische logica speelde een belangrijke rol ten aanzien van de wetenschappelijke kennis.
• Ze bepleitte dat de taak van de filosofie uitsluitend bestond uit het ophelderen van haar eigen problemen.
• Ze beïnvloedde een grote verscheidenheid van disciplines, zoals natuurkunde, wiskunde, meetkunde, biologie, psychologie, en de sociale wetenschappen.

Ontbinding van de Wiener Kreis

De Wiener Kreis bood belangrijke bijdragen en vooruitgang zowel in de filosofie als in de verschillende takken van wetenschap. Het aan de macht komen van Hitler en de antisemitische krachten maakten echter een einde aan deze organisatie.

Het begin van de ontbinding kwam in 1936. Het begon met de moord op Moritz Schlick door een oud-leerling die sympathiseerde met de nazi-ideologie. De dader van het misdrijf werd gevangen gezet, maar twee jaar later vrijgelaten. De rechtvaardiging hiervoor was dat zijn daden de verspreiding van schadelijke en bedreigende leerstellingen voor de natie verhinderden.

Deze moord, naast de latere opkomst van het nazisme, de annexatie van Oostenrijk bij het Duitse regime, en de vervolging van de Joden die volgde, zou ertoe leiden dat bijna alle leden van de Wiener Kreis besloten naar verschillende landen te vluchten. De meesten naar de Verenigde Staten). Daar zouden ze hun filosofie verder ontwikkelen, maar niet meer als groep.

In 1938 werden de publicaties van de kring in Duitsland verboden. Een jaar later verscheen het laatste werk van de groep, getiteld International Encyclopedia of Unified Science.

Tegenwoordig vertegenwoordigt de Wiener Kreis een van de belangrijkste internationale filosofische bewegingen van de twintigste eeuw. Haar bijdragen beïnvloedden de ontwikkeling van de analytische filosofie en de wetenschapsfilosofie.