De filosofie van de geneeskunde: kunnen we erop vertrouwen?

Velen zullen denken dat geneeskunde en filosofie twee ongerelateerde disciplines zijn. lees in dit artikel waarom dat niet het geval is.

De geneeskunde streeft naar genezing, of tenminste naar verlichting van ziekten, terwijl de filosofie zeer algemene begrippen analyseert en systematiseert, zoals werkelijkheid, kennis of het goede. Maar hoewel het misschien niet zo lijkt, zijn ze al sinds de tijd van Hippocrates (460 v. Chr. – 377 v. Chr.) aan elkaar verwant.

Zo heeft de filosofie de theoretische, methodologische en analytische instrumenten geleverd voor de analyse van medische concepten (gezondheid, ziekte en zorg); terwijl de geneeskunde de filosofie onderwerpen heeft geleverd voor kritische reflectie (het ethische debat over het gebruik van dieren als modellen voor mensen in biomedisch onderzoek, bijvoorbeeld).

Hoewel sommige auteurs het bestaan van de filosofie van de geneeskunde als een apart vakgebied hebben ontkend, beschikken we nu over speciale tijdschriften, beroepsorganisaties en aanzienlijke wetenschappelijke literatuur die de vestiging van deze filosofische tak ondersteunen. Daarom zullen we nu uitleggen wat het is en enkele van de onderwerpen behandelen.

Filosofie van de geneeskunde: wat is het?

Filosofie van de geneeskunde is een kennisgebied dat fundamentele kwesties onderzoekt in de theorie, het onderzoek en de praktijk van de gezondheidswetenschappen. In het bijzonder metafysische, epistemologische en ethische kwesties.

Om deze definitie beter te begrijpen, laten we eens kijken naar de onderzoeksgebieden die de discipline volgens de filosoof James A. Marcum (Engelse link) zou moeten bestrijken:

• De eerste is een ontologie van de geneeskunde, die zich zou bezighouden met vragen als wat is de aard van de geneeskunde en de gezondheidsinstellingen; wat betekent het om dokter te zijn; wat is de specificiteit van de arts-patiënt relatie. En wat voor soort entiteiten zijn ziekten, onder andere.
• De tweede is een epistemologie van de geneeskunde, waarin vragen aan de orde komen als onder andere  “wat voor soort kennis is medische kennis, hoe is die opgebouwd en wat voor soort kennis is de kliniek, hoe kan men toegang krijgen tot kennis van de ziekte en het lichaam?“
• En de derde is de ethiek van de geneeskunde, waarbij de regulering van de arts-patiënt relatie wordt onderzocht; wat zijn de doelstellingen, waarden en doelen die de medische praktijk moeten sturen; wat is de overgang geweest van medische ethiek naar bio-ethiek; onder andere.

Debatten binnen de filosofie van de geneeskunde

Enkele van de kwesties die binnen de filosofie van de geneeskunde besproken worden zijn de volgende. We vertellen je er gedetailleerd over.

Hoe moeten gezondheid en ziekte gedefinieerd worden?

Een van de fundamentele en oudste debatten binnen de filosofie van de geneeskunde heeft te maken met twee basisbegrippen. De scheidslijn tussen ziekte en gezondheid is notoir vaag, vooral gezien de grote variatie in de menselijke bevolking en discussies over de vraag of veel begrippen van ziekte sociaal geconstrueerd zijn.

Het aanpakken van dit onderscheid blijft belangrijk vanuit epistemologisch en moreel oogpunt, want deze definities beïnvloeden wanneer en waar mensen medische behandeling zoeken. En ook of de maatschappij iemand al dan niet als ziek beschouwt.

Het definiëren van ziekte, gezondheid en aanverwante begrippen is dus niet louter een filosofische of theoretische kwestie. Het is echter om ethische redenen cruciaal. Bovenal om ervoor te zorgen dat de geneeskunde bijdraagt aan het welzijn van mensen.

Evidence-based medicine (EBM)

EBM (Spaanse link) verwijst naar een beweging die in het begin van de jaren negentig begon door een groep epidemiologen aan de McMaster Universiteit in Hamilton, Canada. Zij reageerden tegen wat werd gezien als een overmatig vertrouwen op klinisch oordeel en deskundigheid bij het nemen van beslissingen over patiënten.

In die zin is het een benadering van de medische praktijk gericht op het optimaliseren van de zorg, met nadruk op het gebruik van bewijs en onderzoek gebaseerd op de wetenschappelijke methode. Voorstanders van EBM hebben hiërarchieën van bewijs ontwikkeld, die verschillende onderzoeksmethoden categoriseren met betrekking tot hun vermeende kwaliteit.

Hoewel er geen universeel aanvaarde hiërarchie is, geven de voorstellen prioriteit aan gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken en beoordelingen van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken. Niet-analytische studies (zoals case reports) en de mening van deskundigen behoren tot de minst betrouwbare.

In dit verband hebben veel filosofen de legitimiteit van deze hiërarchieën in twijfel getrokken. Er zijn dus ook vragen gesteld over de (on)betrouwbaarheid van medisch onderzoek.

Klinisch oordeel en de rol van deskundigheid

De hiërarchieën van bewijs in EBM plaatsen de mening van deskundigen op de laatste posities. De epidemiologen die de beweging initieerden hadden goede redenen om sceptisch te zijn over deze kwestie. Er kleven gebreken aan het onderwerpen van behandelingen aan systematische tests. Dit kan gebeuren wanneer traditie en de mening van deskundigen een rol spelen.

Nu zijn verkeerde inschattingen over de werkzaamheid van therapieën om zuiver epistemische redenen niet de enige zorgen die men kan hebben over de mening van deskundigen. In dit geval kunnen persoonlijke belangen van artsen hun oordeel beïnvloeden en vooroordelen in hun praktijk veroorzaken.

Veel artsen hebben bijvoorbeeld op de een of andere manier banden met de farmaceutische industrie. Volgens een onderzoek (Engelse link) ontvangt 94% van de Amerikaanse artsen financiële voordelen van farmaceutische bedrijven.

Daarom is het aannemelijk dat de markt de aanbevelingen voor behandeling zal beïnvloeden. Vandaar het belang om te vertrouwen op het EBM principe dat beslissingen gebaseerd moeten zijn op het beste beschikbare bewijs. In dit geval systematisch onderzoek.

Wanneer het oordeel van deskundigen waardevoller wordt

De kwestie wordt echter ingewikkelder wanneer veel systematisch onderzoek op populatieniveau resultaten oplevert die niet direct van toepassing zijn op specifieke individuen. Een vrij veel voorkomend voorbeeld zijn de bijwerkingen van een behandeling.

In dit geval kunnen de resultaten van klinisch onderzoek aangeven dat een bepaald geneesmiddel effectief is bij de behandeling van een aandoening, maar mogelijke bijwerkingen worden over het hoofd gezien.

Er zijn verschillende redenen waarom klinische studies geen bewijs leveren voor bijwerkingen. Het kan zijn omdat ze de onderzochten in het onderzoek niet adequaat hebben gevolgd. Ze vonden bijwerkingen, maar rapporteerden ze niet. Of omdat de bijwerkingen statistisch niet significant waren.

Dit toont aan dat de werkzaamheid van een behandeling bij het verlichten van de symptomen van een ziekte niet de enige overweging is bij het nemen van een besluit over een behandeling. In deze gevallen speelt het klinisch oordeel van de deskundige een uiterst belangrijke rol.

Geldigheid van de filosofie van de geneeskunde

Filosofische reflectie over medische kwesties is uiterst belangrijk voor de ontwikkeling van theorieën en praktijken die gezondheid en welzijn voor mensen bewerkstelligen. We mogen niet vergeten dat debatten op dit gebied hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de geneeskunde en haar methoden.