Verslaving aan neusspray: komt dit voor?

Voortdurend gebruik van neusspray kan leiden tot een progressief verlies van de doeltreffendheid. In sommige gevallen wordt zelfs het tegenovergestelde van het gewenste effect bereikt. Wat moet je erover weten? In dit artikel zullen we verslaving aan neusspray in detail uitleggen.
Verslaving aan neusspray: komt dit voor?

Laatste update: 18 november, 2021

Is een verslaving aan neusspray mogelijk? Over het algemeen bevatten dit soort geneesmiddelen decongestiva die helpen om ontstekingen en verstoppingen in de neusholten te verminderen. Deze worden vaak beïnvloed door verwijding van de bloedvaten die in het gebied aanwezig zijn.

Het probleem is dat de sprays makkelijk te gebruiken zijn en een verzachtend effect hebben dat veel mensen ertoe brengt misbruik ervan te maken.

Dit leidt op zijn beurt tot een syndroom dat rinitis medicamentosa (RM) of chemische rinitis wordt genoemd, waarbij iemand steeds vaker en overvloediger moet sprayen om de gewenste effecten te krijgen.

Het is gebruikelijk om dit te verwarren met verslaving, hoewel het verschillende termen zijn. Wil je er iets meer over weten? Wij hebben het volgende artikel geschreven om de belangrijkste vragen te verduidelijken.

De verschillende soorten neusspray

Een vrouw gebruikt neusspray

Er bestaan veel geneesmiddelen (Spaanse link) die de neussecretie kunnen verminderen. Ze kunnen plaatselijk (d.w.z. in de aangedane zone) of oraal worden toegediend. Druppels en sprays zijn de meest gebruikte producten.

Als we het hebben over decongestiva voor de neus, bedoelen we geneesmiddelen die vasoconstrictie in het neusslijmvlies kunnen veroorzaken. Dit vermindert de afgifte van vocht en de slijmproductie.

Andere geneesmiddelen zijn steroïden en antihistaminica, die ook zeer effectief zijn. Hieronder zullen we enkele van de meest gebruikelijke neusdecongestiva  die verkrijgbaar zijn toelichten.

Nafazoline

Dit is over het algemeen een veilig geneesmiddel om te gebruiken met weinig bijwerkingen, zolang je het in de juiste doses toedient. Artsen raden het aan bij allergische rinitis of elke situatie die een verstopte neus veroorzaakt, zoals een trauma of een ontsteking.

Het is zowel in druppels als in sprayvorm verkrijgbaar, en je kunt het rechtstreeks toedienen. Je kunt het ook door verneveling toedienen, vooral bij kinderen. Omdat het de activering van receptoren in het cardiovasculaire systeem bevordert, is voorzichtigheid geboden bij aandoeningen zoals:

  • hartfalen.
  • hartritmestoornissen.
  • hoge bloeddruk.
  • een voorgeschiedenis van hartaanvallen.

Deze complicaties doen zich echter meestal alleen voor wanneer de absorptie zeer hoog is. Zolang je de gebruiksaanwijzing in acht neemt, zijn dit gebeurtenissen die zelden voorkomen.

Fenylefrine

Volgens de Spaanse Vereniging voor Kindergeneeskunde heeft dit geneesmiddel ook andere toepassingen voor ernstigere aandoeningen. Een daarvan is ernstige hypotensie, waarbij fenylefrine gunstige effecten heeft op het cardiovasculaire systeem.

Het meest commerciële en wijdverbreide gebruik blijft toch dat van een decongestivum voor de neus, in druppels of in de vorm van neusspray.

Daarnaast zijn er oogdruppels die pupilverwijding mogelijk maken, iets wat door een arts kan worden gedaan indien dit vereist is voor bepaalde evaluaties of klinische ingrepen. Je kunt het beter niet nemen in geval van:

  • overgevoeligheid
  • ernstige astma
  • pancreatitis
  • hepatitis

Dit heeft natuurlijk meer betrekking op intraveneuze toediening dan op de neusspray, die meestal veilig te gebruiken zijn zolang je de geadviseerde dosering niet overschrijdt.

Oxymetazoline

Hoewel dit geneesmiddel hetzelfde werkingsmechanisme heeft als de vorige geneesmiddelen, is de werking ervan langduriger en houdt het effect acht tot twaalf uur ononderbroken aan. De andere middelen, zoals fenylefrine of nafazoline, bereiken gewoonlijk niet meer dan zes uur effect.

De duur van de werking maakt niet alleen het doseren gemakkelijker, maar voorkomt ook het rebound-effect en verslaving aan de neusspray, zoals we in de volgende paragrafen zullen toelichten.

Zowel kinderen als volwassenen kunnen dit geneesmiddel gebruiken, hoewel ze dezelfde voorzorgsmaatregelen moeten nemen als bij de geneesmiddelen die we hierboven hebben vermeld. In zeldzame gevallen kan het bijdragen tot het ontstaan van slapeloosheid, en daarom is het beter om nachtelijke doses te vermijden.

Rhinitis medicamentosa en geneesmiddelentolerantie

Masseer je sinussen

Acute rinitis kan vele oorzaken hebben. In de meeste landen komen infecties van de bovenste luchtwegen en allergieën het meest voor. Het koude weer, typisch voor het winterseizoen, verhoogt in feite het risico op het ontwikkelen van matige tot ernstige vormen van rinitis.

Omdat de neussprays die we hierboven hebben genoemd bijna onmiddellijk verlichting brengen, en omdat ze vrij verkrijgbaar zijn, is er een tendens tot misbruik van deze stoffen bij de algemene bevolking.

Na verloop van tijd hebben deskundigen gezien dat deze medicijnen niet meer hetzelfde effect hebben, wat betekent dat patiënten hogere doses moeten nemen om dezelfde verlichting te krijgen. Dit fenomeen wordt vaak verward met verslaving, maar het is een heel andere aandoening.

Wat is een verslaving?

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is verslaving een aandoening of ziekte waarvan het anatomisch substraat zich in de hersenen bevindt, en die de dwangmatige behoefte aan en zoektocht naar een middel veroorzaakt, ongeacht de nadelige effecten die het kan veroorzaken.

Wij weten dat de ontwikkeling van afhankelijkheid van een bepaald middel een langdurige blootstelling en een reeks belangrijke neurochemische veranderingen vereist voor de hersenen om deze pathologische behoefte te ontwikkelen.

De kwaliteit van het leven wordt er vaak sterk door aangetast, omdat het ontbreken van het middel kan leiden tot een ontwenningssyndroom, met nog ergere gevolgen.

Zoals de Mayo Clinic uitlegt, is een verslaving aan neusspray zeer zeldzaam. Wat in de meeste gevallen wel gebeurt, is de ontwikkeling van een tolerantie of tachyfylaxie voor deze medicijnen.

Tachyfylaxie van neusdecongestiva

Het verlies van de reactie op een bepaald geneesmiddel, na herhaalde toediening van het geneesmiddel, staat bekend als ‘tachyfylaxie’. We kunnen ook de term tolerantie als een equivalent beschouwen voor praktische doeleinden, hoewel beide complexere moleculaire verklaringen hebben.

Geneesmiddelen zijn niets anders dan stoffen die een wisselwerking hebben met verschillende plaatsen in het lichaam. Deze plaatsen van interactie worden receptoren genoemd, en dit zijn meestal eiwitten. Wanneer het contact plaatsvindt, brengt het een reeks biochemische reacties op gang die leiden tot het gewenste effect.

Als het lichaam te veel geneesmiddelen krijgt toegediend, waardoor de receptoren verzadigd raken, zal het lichaam na verloop van tijd meer receptoren produceren. Dit houdt in dat een hogere dosis moet worden toegediend om dezelfde effecten teweeg te brengen die eerder met minder stof werden bereikt.

Bij decongestiva voor in de neus komt dit verschijnsel vaker voor, wat onder andere te wijten is aan de volgende factoren:

  • lage kosten.
  • ze worden zonder voorschrift op de markt gebracht.
  • weinig bijwerkingen.
  • makkelijk toe te dienen.

Wat gebeurt er met andere medicijnen?

Iets verder terug vermeldden we dat steroïden deel uitmaken van het therapeutisch arsenaal voor rinitis, in al zijn vormen. Ze hebben het vermogen om lokale ontstekingen te verminderen op dezelfde manier als huidcrèmes dat doen. De belangrijkste bijwerkingen zijn een branderig of jeukend gevoel in de neus, evenals frequent niezen.

Hun vermogen om tolerantie of verslaving te veroorzaken is laag. Ze worden meestal gereserveerd voor chronische gevallen van rinitis, vooral wanneer vasomotorische verschijnselen in de neusslagaders overheersen.

Aangezien rhinitis medicamentosa chronisch verloopt, kunnen ze nuttig zijn bij de behandeling van deze aandoening. Enkele van de meest voorkomende geneesmiddelen in deze groep zijn:

  • triamcinolon
  • fluticason
  • budesonide

Symptomen van rinitis medicamentosa

Een vrouw snuit haar neus in een zakdoek

Net als andere vormen van rinitis gaat deze aandoening gepaard met een matige tot zware hyaliene neusuitvloeiing. Dit veroorzaakt meestal verstoppingen die ademhalingsproblemen kunnen geven, maar die je kunt oplossen door via de mond te ademen.

Jeuk en een gevoel van benauwdheid zijn ook veel voorkomende symptomen. In sommige gevallen, als het gebied niet wordt vrijgemaakt, kunnen virale of bacteriële infecties optreden, die leiden tot rinosinusitis. Het is een chronische vorm van de ziekte, ook wel ‘chemische rinitis’ genoemd.

Waarin verschilt het van andere vormen van rinitis?

Hoewel ze dezelfde kenmerken hebben, gaat rinitis medicamentosa gepaard met een medische voorgeschiedenis van overvloedig gebruik van neusspray. Dit kunnen alle middelen zijn die we hierboven hebben vermeld. Het rebound effect veroorzaakt bovendien de volgende veranderingen:

  • verminderde effectiviteit van de medicijnen.
  • overdreven slijmproductie na enkele uren van toediening van de geneesmiddelen.
  • toename van bijwerkingen in die gevallen waar de patiënt de aanbevolen dosis overschrijdt.

Behandelingen en aanbevelingen

De ontwikkeling van tachyfylaxie of medicijnentolerantie is potentieel omkeerbaar, vooral als de diagnose en behandeling in een vroeg stadium plaatsvinden. Hoewel er geen specifieke geneesmiddelen zijn die dit veroorzaken, kan het combineren van gedragsveranderingen met het gebruik van andere geneesmiddelen uitstekende resultaten opleveren.

Meer gecompliceerde gevallen vereisen de evaluatie van een KNO-arts. Patiënten kunnen naar de huisarts of naar een kinderarts gaan, omdat ook veel kinderen aan de aandoening kunnen lijden.

De eerste maatregelen bestaan meestal uit een geleidelijke verlaging van de dosis. Deskundigen raden een abrupte stopzetting van het medicijn af, vanwege de gevolgen die het rebound-effect kan hebben.

Bovendien is het gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen met minder verslavende effecten of die minder tolerantie kunnen ontwikkelen, belangrijk. Hierdoor kunnen de symptomen worden verlicht terwijl een geleidelijke de-escalatie van de topische decongestiva plaatsvindt.

Steroïden en zoutoplossing zijn uitstekende alternatieven om de behandeling te beginnen. Afhankelijk van de ernst van het klinische beeld, kan de specialist ook orale medicatie voorschrijven.

Correct gebruik van neusspray

Om de ontwikkeling van een tolerantie of mogelijke verslaving in de toekomst te voorkomen, is het altijd het beste om de instructies op te volgen die bij de druppels of sprays worden geleverd. Omdat ze vrij verkrijgbaar zijn, hebben veel neussprays specifieke doseringen voor patiënten die het niet nodig vinden om naar de dokter te gaan.

In elk geval is het belangrijk om het maximaal twee of drie keer per dag gedurende drie opeenvolgende dagen te gebruiken. Als de symptomen niet worden verlicht, moet je zo snel mogelijk naar de dokter gaan.

Wat moet je onthouden over neussprayverslaving?

Een verslaving aan neusspray is zeldzaam, maar kan voorkomen. Hoewel veel geneesmiddelen onschuldig lijken, kan overmatig gebruik leiden tot aanzienlijke en moeilijk te behandelen medische aandoeningen.

Om dit te voorkomen, is het belangrijk om de gebruiksaanwijzing te volgen die bij vrij verkrijgbare geneesmiddelen zijn bijgesloten. De huisarts raadplegen is de beste optie.


Alle aangehaalde bronnen zijn grondig gecontroleerd door ons team om hun kwaliteit, betrouwbaarheid, actualiteit en geldigheid te waarborgen. De bibliografie van dit artikel werd beschouwd als betrouwbaar en wetenschappelijk nauwkeurig.


  • Balziskueta B, et al. Protocolos de rinitis. Farmacia Profesional 2002;16(3):56-68.
  • Benedi J, Romero C. Descongestivos nasales. Farmacia Profesional 2006;20(9):58-61.
  • Callén Blecua M. Diagnóstico y tratamiento de la rinitis alérgica. En: AEPap ed. Curso de Actualización Pediatría 2005. Madrid: Exlibris Ediciones; 2005. p. 77-88.
  • Centro Andaluz de Información de Medicamentos. Tratamiento de la rinitis alérgica.
    SEMERGEN 2007;33(7)370-7.
  • Méndez-Díaz M, et al. Neurobiología de las adicciones. Revista de la Facultad de Medicina de la UNAM 2017;60(1):7-16.
  • Webb N. (2011) Tachyphylaxis. In: Kreutzer J.S., DeLuca J., Caplan B. (eds) Encyclopedia of Clinical Neuropsychology. Springer, New York, NY.

Deze tekst wordt alleen voor informatieve doeleinden aangeboden en vervangt niet het consult bij een professional. Bij twijfel, raadpleeg uw specialist.