Ciprofloxacine: werkingsmechanisme en indicaties

Ciprofloxacine is een breedspectrumantibioticum dat voornamelijk wordt gebruikt voor de behandeling van urineweginfecties. Het effect is te danken aan het vermogen om de DNA-synthese van bacteriën te remmen.

Beoordeeld en goedgekeurd door de biotechnoloog Alejandro Duarte.

Geschreven door Equipo Editorial

Laatste update: 23 november, 2022

Ciprofloxacine is een geneesmiddel met antibiotische eigenschappen dat tot de familie van fluorochinolonen behoort. Het is een antibacterieel geneesmiddel met een breed spectrum. Dat wil zeggen, het is behoorlijk effectief tegen ziekten die worden veroorzaakt door zowel grampositieve als gramnegatieve bacteriën.

Deze eigenschap onderscheidt ciprofloxacine zich van de andere geneesmiddelen in de chinolonenfamilie van antibiotica (Engelse link), omdat de meeste daarvan alleen effectief zijn tegen gram-negatieve bacteriën.

Wat betreft de indicaties wordt dit antibioticum meestal voorgeschreven voor de behandeling van matige urineweginfecties, evenals voor de behandeling van onder andere:

• acute cystitis
• lagere luchtweginfecties
• huidinfecties
• bot- en gewrichtsinfecties

Wat is een breedspectrumantibioticum?

Antibiotica kunnen een breed of een smal spectrum aan bacteriën bestrijden. Breedspectrum antibiotica werken zowel tegen grampositieve en gramnegatieve bacteriën. Geneesmiddelen die tot de smalspectrum antibiotica behoren zijn daarentegen slechts effectief tegen één type bacterie.

Grampositieve en gramnegatieve bacteriën kunnen van elkaar onderscheiden worden door de kenmerken van hun celmembranen. De eerste heeft een celmembraan dat is samengesteld uit peptidoglycaan en een intern cytoplasmatisch membraan gevormd door een dubbele lipidelaag.

Daarnaast zijn er de gramnegatieve bacteriën, die, naast het cytoplasmatische binnenmembraan, nog een dubbele lipidelaag in het buitenste membraan hebben. Er is een ruimte tussen deze beide membranen die een periplasmatische ruimte wordt genoemd.

Deze gramnegatieve bacterieruimte bestaat uit peptidoglycaan, dat veel groter en breder is dan bij grampositieve bacteriën. Zoals je kunt zien, is het celmembraan van de gramnegatieve bacteriën complexer dan bij de grampositieve.

Om erachter te komen welk type het probleem veroorzaakt moeten laboratoriummedewerkers een reeks tests doen waarmee ze de verschillende soorten bacteriën kunnen classificeren.

Gramkleuring is hiervoor de meest gebruikte techniek. Ciprofloxacine kan dus voor beide typen worden gebruikt. Hieronder zullen we de volgende aspecten van ciprofloxacine in meer detail bekijken:

• Farmacokinetiek
• Werkingsmechanisme
• Bijwerkingen

Farmacokinetiek – wat gebeurt er wanneer ciprofloxacine het lichaam binnenkomt?

Farmacokinetiek is een term die de processen van opname, distributie, metabolisme en eliminatie van geneesmiddelen omvat. De gebruikelijke wijze van toediening van dit medicijn is via de orale weg. De absorptie is ongeveer 70%. Naast orale toediening kan dit medicijn ook intraveneus worden toegediend.

Je moet echter weten dat ionische stoffen kunnen cheleren met dit medicijn en zo de opname ervan kunnen verminderen. Aan de andere kant vertonen fluoroquinolonen in termen van distributie een grote diffusie, waarbij hun binding aan plasma-eiwitten minimaal is.

Over het metabolisme kunnen we vermelden dat de reacties die het medicijn in het lichaam ondergaat om het beter oplosbaar te maken in water en zo de eliminatie ervan te bevorderen, plaats vindt in de lever. Er is gemeld dat kleine concentraties van vier metabolieten via de nieren en de urine het lichaam verlaten.

Werkingsmechanisme – hoe oefent ciprofloxacine zijn effect uit op het lichaam?

Ciprofloxacine dankt zijn antibacteriële werking aan het feit dat het de DNA-synthese van bacteriën remt. Om dit te doen, bindt het zich aan delen, de eiwitten die deel uitmaken van het membraan, en laat het medicijn de cel binnendringen.

Eenmaal in de cel bindt het zich aan dna-gyrase, waardoor de activiteit afneemt. Dit is een enzym dat de moleculaire spanning vermindert door supercoiling en dna-replicatie mogelijk maakt.

Door de replicatie van het DNA van de bacterie te remmen, voorkomt ciprofloxacine dus de proliferatie ervan en remt het de infectie af. Bovendien bevatten menselijke en zoogdiercellen een topoisomerase II, dat in hoge doses door het medicijn kan worden geremd, waardoor een bepaald antineoplastisch effect wordt geactiveerd.

Merk op dat het de werking van dit antibioticum vermindert wanneer het gelijktijdige toediening plaatsvindt met andere geneesmiddelen die de eiwitsynthese remmen. Dit komt omdat alle structuren waarop de werking ervan plaatsvindt, eiwitten zijn.

Bijwerkingen van ciprofloxacine

De meest frequent gemelde bijwerkingen zijn misselijkheid en diarree. Hieronder zullen we een reeks mogelijke reacties noemen die zijn afgeleid van klinische onderzoeken en postmarketingsurveillance met ciprofloxacine bij zowel orale als intraveneuze toediening:

• schimmelinfecties
• eosinofiele bloedziekten
• anorexie
• hyperactiviteit
• hoofdpijn
• duizeligheid
• slaapproblemen
• smaakstoornissen

Hoewel dit veel en gevarieerde klachten zijn komen de bovenstaande problemen niet vaak voor. Daarom kan men zeggen dat dit een redelijk veilig medicijn is dat weinig bijwerkingen heeft, als het in de juiste dosis wordt ingenomen.