Existentiële depressie: het leven verliest zijn betekenis

Mensen met hoge intellectuele capaciteiten kunnen lijden aan een heel specifiek type depressie. Het verschijnt wanneer ze het gevoel hebben dat het leven geen zin heeft, dat er veel onrecht is en dat we eindige, eenzame wezens zijn zonder echte vrijheid.

Existentiële depressie is een weinig bekende, maar terugkerende psychologische aandoening. Enkele van de kenmerken zijn het gevoel dat je niet aan de verwachtingen voldoet, dat het leven zinloos is, of dat de wereld oneerlijk is, vol onrechtvaardigheid en oneindige ongelijkheden.

Deze term klinkt je misschien vreemd in de oren en zelfs roekeloos vanuit klinisch oogpunt. Het klopt dat het niet voorkomt in de DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) en ook dat je waarschijnlijk niemand kent bij wie de diagnose is gesteld.

We moeten echter opmerken dat het een veelvoorkomende psychische aandoening is en dat sommige mensen er last van hebben.

De geschiedenis van existentiële depressie

In 2012 publiceerde Dr. Robert Seubert een onderzoeksartikel in de Journal of the European Psychiatric Association (Engelse link) om een belangrijk feit te benadrukken.

Hij zegt namelijk dat een deel van onze samenleving niet reageert op normale depressiebehandelingen, en dit kan te maken hebben met persoonlijkheidstypen en zelfs met hoge intellectuele vermogens.

Sommige mensen navigeren in andere psychische universums, waar ze zichzelf diepere vragen stellen en een soort ongewoon lijden voelen. Je angstig voelen over de toekomst van de wereld, of verdrietig zijn omdat je de echte zin van het leven niet kunt vinden, kan zorgen voor een heel specifieke vorm depressie.

Existentiële depressie: definitie, symptomen en oorzaken

Het is mogelijk dat dit soort depressie ons terugvoert naar auteurs zoals Søren Kierkegaard of Friedrich Nietzsche. Ze spraken over de principes van vrijheid en individuele of persoonlijke verantwoordelijkheid, menselijke eenzaamheid en dat zeer klassieke concept van existentiële angst.

Deze laatste term verwijst naar angst voor de toekomst, het belang van onze beslissingen en de angst om niet te worden wat je verwacht. Maar wat heeft dit allemaal te maken met existentiële depressie zelf?

Best veel eigenlijk. Een van de personen die deze psychologische aandoening het meest heeft bestudeerd, is Irvin David Yalom, psychotherapeut en emiritus hoogleraar psychiatrie aan de Stanford Universiteit. Een van zijn meest opmerkelijke werken is het boek Existentiële psychotherapie.

Daarin vertelt hij over de belangrijkste kenmerken die een patiënt met dit type depressie vertoont. Zoals je zult zien, lijkt het behoorlijk op de ideeën die de meeste representatieve figuren van het existentialisme in de filosofie vroeger overbrachten.

Wat zijn de symptomen van existentiële depressie?

Alle soorten depressie zijn multidimensionale en complexe verschijnselen. Elke persoon ervaart een depressie op een andere manier en over het algemeen houdt het meestal verband met andere aandoeningen, zoals angst. Dit soort realiteit heeft heel bijzondere kenmerken, zoals:

• Gebrek aan betekenis. De persoon in kwestie vindt geen betekenis in zijn of haar bestaan. Het voelt alsof ze in een leegte bewegen waarin niets transcendent, authentiek of verrijkend is voor de geest.
• Het gevoel hebben dat anderen hen niet begrijpen. Het is wanneer ze naast eenzaamheid zich ook een vreemdeling in de wereld voelen.
• Geen persoonlijke vervulling bereiken. De samenleving is beperkt, aangezien er geen mechanismen zijn om creatieve, professionele, menselijke en maatschappelijke groei te bevorderen.
• Lijden door sociaal onrecht. Dit vanwege onrecht en gebrek aan vrijheid.
• Het vaak hebben over de dood. Gedachten over de kortstondigheid van de mens.
• Zelfmoordgedachten komen ook vaak voor bij dit type psychische stoornis.
• Fysieke manifestaties. Denk bijvoorbeeld aan uitputting, slapeloosheid, hypersomnie en eetstoornissen.

Een veelvoorkomende vorm van depressie bij mensen met hoge intellectuele capaciteiten

Existentiële depressie is geïntegreerd in een theorie die psychiater Kazimierz Dabrowski (1902-1980, Engelse link) ontwikkelde. Deze benadering wordt positieve desintegratie genoemd. Het is gebaseerd op de volgende uitleg:

• Mensen kunnen vijf stadia van ontwikkeling doorlopen.
• Ongeveer 70% van de bevolking komt echter niet verder dan de eerste drie fasen. Het is een ontwikkeling waardoor mensen wennen aan de richtlijnen van de samenleving, totdat ze beetje bij beetje hun plek erin vinden en zich aanpassen.
• 30% daarentegen bereikt het hoogtepunt van persoonlijke ontwikkeling. Maar verre van dat het meer wijsheid of welzijn opwekt, leidt het hen naar existentiële crises. Ze voelen zich geen deel van wat de samenleving van hen verwacht. Dit is wat Dr. Dabrowski ‘positieve desintegratie’ noemde. Met andere woorden, wie dat niveau bereikt, is verplicht zichzelf te herformuleren, te desintegreren en zichzelf weer op te bouwen.
• Het is echter gebruikelijk dat ze aan zichzelf twijfelen, zich gekweld voelen en enige tijd in niets om hen heen betekenis vinden.
• Dit soort lijden komt veel voor bij mensen met een hoog IQ, aangezien deze mensen het vaakst aan existentiële depressie lijden.

Therapeutische strategieën

Kunnen we existentiële depressie behandelen? Net als elk ander type stemmingsstoornis is deze aandoening ook te behandelen. Over het algemeen is het belangrijk om de therapeutische strategie te individualiseren en rekening te houden met de behoeften van elke patiënt.

Sommige patiënten kunnen naast psychologische therapie ook baat hebben bij een farmacologische behandeling (antidepressiva). Maar hoe kan iemand met hoge intellectuele capaciteiten die aan een depressie lijdt worden geholpen?

• Cognitieve gedragstherapie is een zeer goede strategie (Spaanse link). Het helpt hen die gedachten naar een positievere benadering te sturen, zodat ze een nieuwe betekenis in het leven kunnen vinden. Het helpt hen ook om doelen te stellen die ze kunnen bereiken, wat betekent dat ze weer enthousiast zullen worden over de toekomst.
• Er moet aan emotioneel management gewerkt worden om de impact van de meest negatieve of gecompliceerde emoties te verminderen. Het doel is ervoor te zorgen dat de patiënt zich blijft ontwikkelen zonder de last van angst en negativiteit.
• Acceptatie- en commitmenttherapie (ACT). Dit soort benadering (Engelse link) stelt patiënten in staat te begrijpen dat de wereld niet altijd zo is als ze het willen. Daarom moeten we allemaal onzekerheid, tegenspraak en onrechtvaardigheid accepteren, zonder toe te staan dat lijden ons teniet doet. In plaats daarvan moeten we ons inzetten om een reeks waarden en doelen te stellen.

We moeten existentiële depressie aanpakken

Kortom, hoewel we existentiële depressie niet in diagnostische handleidingen vinden, zijn er effectieve behandelingen en strategieën om het welzijn van degenen die eraan lijden te onderhouden.

Hoewel het hierdoor misschien moeilijk is voor een patiënt om naar een dokter te gaan, zullen hun gevoelens over de wereld om hen heen hen ertoe aanzetten om hulp te zoeken.