Wat zijn pseudopercepties en wat zijn hun effecten?

Pseudopercepties zijn vervormingen in de manier waarop we een situatie ervaren of waarnemen. We vertellen je er hier alles over.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Maria Fatima Seppi Vinuales.

Geschreven door Maria Fatima Seppi Vinuales

Laatste update: 05 augustus, 2024

Heb je ooit een gezicht gezien tussen de verfvlekken op een muur, of een voorwerp herkend tussen de nerven van een blad? Waarschijnlijk wel. Dit verschijnsel van iets zien “alsof het er is” staat bekend als pseudopercepties.

Dit komt heel vaak voor en wordt niet in verband gebracht met een stoornis, maar weerspiegelt eerder de complexiteit van de hersenen bij het ontvangen van zoveel informatie en het letten op zoveel prikkels tegelijk. Laten we eens nader bekijken wat dit verschijnsel inhoudt.

Wat zijn pseudopercepties en wat zijn de gevolgen ervan?

Pseudopercepties verwijzen naar veranderingen, fouten of verstoringen in het waarnemingsproces van de hersenen. Is dit nu een symptoom van een probleem of stoornis?

Nee, dat hoeft niet. Het is eerder een fout, bijna als een “vanzelfsprekend gevolg” door de hoeveelheid informatie die de geest tegelijkertijd ontvangt, interpreteert en verwerkt.

Om het beter te begrijpen, kunnen we het voorbeeld nemen van iemand die een bril draagt; als die wordt verplaatst, naar beneden glijdt, kan zijn zicht wazig, dubbel of vreemd worden, totdat hij weer op zijn plaats wordt gezet om goed te kunnen focussen.

Soms gebeurt hetzelfde in de hersenen: in aanwezigheid van een stimulus of onder bepaalde omgevingsomstandigheden – zoals vermoeidheid – kunnen ze bepaalde sensaties of ervaringen ervaren die niet helemaal kloppen.

Onze interne wereld wordt – onder andere – gevormd door waarnemingen die beelden, conceptuele schema’s of voorstellingen kunnen zijn. Daarom kunnen pseudopercepties soms ook op deze dingen gebaseerd zijn.

Het is heel belangrijk om pseudopercepties te onderscheiden van hallucinaties (Spaanse link).

De laatste kunnen voorkomen in gevallen van psychose of schizofrenie. Ze zijn niet hetzelfde en moeten niet verward worden; in het geval van hallucinaties is er geen overeenkomst met een voorwerp of persoon in de echte wereld.

Wat zijn enkele voorbeelden van pseudopercepties?

Er zijn verschillende soorten pseudopercepties (Spaanse link). Hier volgen enkele voorbeelden.

Mnesische beelden

Deze verwijzen naar herinneringen die voor ons verschijnen, maar getransformeerd van de manier waarop ze in werkelijkheid plaatsvonden. Binnen dit type vallen eidetische beelden, die de mentale weergave zijn van een zintuiglijke ervaring die de persoon eerder had.

Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer we een oppervlak voelen alsof het fluweelachtig is of een geluid horen alsof het zacht ademt.

Hypnagogische beelden

Dit zijn een ander type pseudopercepties die verschijnen in de overgangsperiode tussen slaap en waakzaamheid, wanneer het bewustzijnsniveau lager is. Meestal worden ze gepresenteerd met beelden die lijken alsof ze echt gebeuren, wat de sensatie geeft dat de waarneming echt is. In werkelijkheid maken ze echter deel uit van wat er in de droom gebeurt.

Het is alsof elementen met elkaar vermengd worden. Zo kan het ons, in die laatste minuten voordat we wakker worden of als we net de droom binnengaan, lijken dat er iemand in de kamer is of dat we iets bij het raam zagen bewegen. Dan nemen we die bekende elementen van de werkelijkheid en vermengen die met iets dat niet echt gebeurt.

Opeenvolgende beelden

Dit type pseudoperceptie treedt op nadat we enige tijd naar dezelfde stimulus kijken of er aandacht aan besteden. Als we bijvoorbeeld kijken naar een hardloopwedstrijd waarin we de ene persoon na de andere zien passeren, is het mogelijk dat wanneer we wegkijken naar een ander punt, een eerste beeld dat aan ons verschijnt ook dat van een rennende persoon is.

Deze worden ook wel “nabeelden ” genoemd. Soms verschijnen ze als een “contrast” of “negatief.” Dat wil zeggen, als we lange tijd naar een beeld in zwart kijken, en als we dan onze blik op een andere plaats vestigen, zien we een beeld in wit.

Parasitaire beelden

Dat zijn beelden die ontstaan door toestanden van vermoeidheid en uitputting. Ze verschijnen zelfs wanneer de stimulus die ze veroorzaakte is verdwenen en niet meer aanwezig is. Een voorbeeld is wanneer we lange dagen of meer dan 10 uur achter elkaar in dezelfde ruimte werken.

Het is mogelijk dat ‘s nachts, wanneer we eindelijk gaan liggen, een beeld verschijnt dat lijkt op dat op kantoor en die situatie opnieuw creëert. Deze beelden zijn meestal opdringerig – dat wil zeggen, ze verschijnen “uit het niets.” Ze verdwijnen echter ook gemakkelijk, vooral als de persoon ze opmerkt.

De hersenen zijn een complexe machine

Pseudopercepties zijn verschijnselen die alle mensen kunnen ervaren. Het is niet iets waarover je je zorgen moet maken. Integendeel, degenen die onderzoek doen naar de hersenen en de werking ervan suggereren dat het- samen met verbeelding – verschillende vele wijzen van functioneren van dit creatieve orgaan zijn.

Wat wel waar is, is dat – in sommige gevallen – pseudopercepties kunnen optreden bij vermoeide en overgestimuleerde hersenen. Leren letten op deze signalen is een goed idee om beter voor je hersenen te zorgen.