Wat is het verband tussen stress en diabetes?

Stress kan diabetes veroorzaken of het moeilijker maken om ermee om te gaan. Hoe? Lees hier het antwoord.

Stress en diabetes zijn door verschillende belangrijke elementen met elkaar verbonden. Stress kan een risicofactor zijn voor het ontstaan van diabetes, maar ook een gevolg van metabole ziekten.

Bij mensen met een genetische aanleg veroorzaken hoge stressniveaus een verhoogd risico op het ontwikkelen van diabetes mellitus type 2. Terwijl bij mensen die al met diabetes leven, stress de controle over hun geglycosyleerde hemoglobine- en bloedglucosespiegel (glycemie) verstoort.

Stress begrijpen

Stress is een verdedigingsmechanisme tegen elke fysieke of psychologische stimulus die de homeostase van het lichaam dreigt te veranderen. In deze situaties wordt de hypothalamus-hypofyse-bijnier hormoonas geactiveerd, waardoor het lichaam zich kan aanpassen aan situaties met een bijzondere energiebehoefte.

In het autonome zenuwstelsel is er een overwicht van het sympathische systeem, wat resulteert in een verhoogde afgifte van adrenaline en noradrenaline. Terwijl de activiteit van de hormonale as hypothalamus-hypofyse-bijnier resulteert in een verhoogde afgifte van glucocorticoïden, met een overwicht van cortisol.

Hyperglykemie bij stress en diabetes

Cortisol, vaak het stresshormoon genoemd, en adrenaline zijn de belangrijkste effectoren van stress-geassocieerde symptomen. Cortisol, adrenaline, glucagon en groeihormoon staan bekend als contraregulerende hormonen. Dit betekent dat ze het tegenovergestelde effect hebben van dat van insuline.

De toename van contraregulerende hormonen leidt tot hyperglykemie en perifere weerstand tegen de werking van insuline. Dit verklaart hoe stress en diabetes samenhangen in hun ontstaan.

Hyperglykemie ontstaat doordat er afbraak is van lever- en spierglycogeen door cortisol. Glycogeen is een vorm van glucoseopslag in weefsels, zodat glucose in het bloed vrijkomt door de dispositie van het stressbeeld.

Daarnaast is er een verhoogde glucoseproductie in de lever, uit aminozuren en triglyceride-afbrekende factoren. Het eindresultaat is opnieuw hyperglykemie.

Tenslotte is perifere insulineresistentie het gevolg van remming van de insuline-afhankelijke glucosetransporter. Deze receptor zorgt onder normale omstandigheden voor het binnendringen van glucose in vetweefsel en gestreepte spieren. Bij remming blijft glucose in het bloed circuleren.

Neuronale schade door stress hyperglycemie

In gevallen van stress geassocieerd met acuut letsel (onderliggende ziekten, verwondingen of operaties) voegt de toestand van systeem-ontsteking zijn schadelijke bijdrage toe. Dit zijn situaties met een verhoogde afgifte van pro-inflammatoire cytokinen, zoals tumor necrosis factor-alfa en interleukine-1.

Deze factoren leiden tot een verhoogde glucose-opname in het centrale en perifere zenuwstelsel. Neuronen worden daardoor vatbaarder voor schade (Engelse link) door hyperglycemie.

Het is niet alleen hyperglycemie

Hoewel het waar is dat stress een trigger kan zijn voor diabetes bij mensen met aanleg, is diabetes een chronische ziekte die samenhangt met andere factoren. Stress is er gewoon nog een element bij.

Diabetes ontstaat door een defect in de afscheiding of werking van insuline, waardoor aanhoudende hyperglykemie ontstaat. Maar zoals elke chronische ziekte wordt een groot percentage toegeschreven aan ongezonde leefgewoonten, zoals onvoldoende voeding, een zittend leven en onregelmatige slaappatronen.

Stress en diabetes aanpakken

Chronische stress kan diabetes niet alleen door hormonale mechanismen uitlokken (Spaanse link), maar wordt ook in verband gebracht met het aannemen van ongezonde leefgewoonten die het risico op hyperglykemie verder vergroten. Tot deze door stress veroorzaakte leefgewoonten behoren een slecht dieet, roken en overmatig alcoholgebruik.

Bovendien worden abnormale hormoonspiegels in verband gebracht met gewichtstoename en een verhoogde verhouding tussen taille en heup. De taille/heup verhouding is een belangrijke marker voor diabetes en voor de kans op hart- en vaatziekten.

Technieken voor stressbeheersing, zoals aandacht besteden aan je ademhaling, spierontspanning, cognitieve herstructurering, lichamelijke activiteit en sociale steun, hebben een belangrijke invloed op de glucosecontrole. De American Diabetes Association beveelt aan voor zowel lichaam als geest (Spaanse link) te zorgen bij mensen die met de aandoening leven.

Om stress te verminderen beveelt de American Psychological Association het volgende aan:

• Beweeg minstens 30 minuten per dag.
• Zoek sociale steun bij vrienden of familie.
• Probeer meditatie of mindfulness.
• Neem een hobby of heb hobby’s.
• Zorg voor een evenwichtige voeding.
• Zorg voor voldoende en voldoende slaap.

Het beheersen van diabetes vereist ook gezonde leefgewoonten

Veel bronnen van langdurige stress zijn mentaal. De geest reageert vaak op gebeurtenissen die onschuldig zijn, alsof ze een echte bedreiging vormen. Bij mensen die geen diabetes of een genetische aanleg voor diabetes hebben, kunnen deze prikkels gekanaliseerd worden.

In andere gevallen zal dit echter hyperglykemie uitlokken.  Ook hebben mensen met stress vaker ongezonde leefgewoonten. Ze zijn geneigd alcoholische dranken te drinken, minder te bewegen en hun maaltijden niet te plannen.

Diabetes mellitus type 2 is gerelateerd aan omgevingsfactoren, zoals overgewicht, een zittende levensstijl, een dieet rijk aan vetten en koolhydraten, roken, abnormale cholesterolwaarden en hoge bloeddruk. Stress zit vaak achter al deze factoren. Mensen met diabetes die aangeven gestrest te zijn, nemen hun medicijnen onvoldoende in en houden zich niet aan de richtlijnen voor een gezonde levensstijl. Bovendien is

chronische stress een risicofactor voor andere chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten. Het is dus duidelijk dat de aanpak van patiënten die leven met diabetes en stress complex is. Medicatie alleen zal niet volstaan. Men zal ook mechanismen voor angstreductie en ingrijpende veranderingen in levensstijl moeten invoeren.