Wat is digitaal geheugenverlies en hoe kun je het voorkomen?

Technologie heeft de manier veranderd waarop we leven, denken, leren en onthouden. We zijn vaak één met onze apparaten, maar in hoeverre heeft dat invloed op ons geheugen?

Geschreven en geverifieerd door de arts María Irene Benavides Guillém.

Laatste update: 31 oktober, 2022

Het begrip “digitaal geheugenverlies” verwijst naar het effect dat technologie heeft op de hersenen, specifiek op ons geheugen. De invloed van technologie op het dagelijks leven is verwoestend. We zijn getuige van digitalisering van de kindertijd tot op hoge leeftijd.

Elke dag ontstaan er nieuwe vorderingen en nieuwe toepassingen. Digitale apparaten vergemakkelijken onze dagelijkse taken, ze zijn een onmisbaar hulpmiddel voor het werk, maar ook voor vrije tijd en sociale relaties.

Hebben we echter tijd gehad om het effect dat verder gaat dan het instrumentele grondig te analyseren? Deze ingrijpende psychologische, fysiologische en sociologische verandering baart wetenschappers op verschillende gebieden steeds meer zorgen.

De hersenen zijn kwetsbaar voor deze overvloed aan prikkels die ontworpen zijn om op de behoeften van de gebruikers te anticiperen. Zal ons geheugen atrofiëren?

Wat is digitaal geheugenverlies?

Sinds 2007 is er een groeiende belangstelling voor het effect van technologie op het geheugen. In een publicatie (Engelse link) uit 2011 in het tijdschrift Science bespraken de professoren Betsy Sparrow, Jenny Liu en Daniel M. Wegner voor het eerst het Google effect. Dat is de neiging om informatie te vergeten die online gemakkelijk toegankelijk is.

Van 2015 tot 2016 voerde cyberbeveiligingsbedrijf Kaspersky Lab (Engelse link) een serie enquêtes uit bij mensen in heel Europa, de Verenigde Staten, en India. Doel van het onderzoek was hen te vragen naar de invloed die technologie op hun dagelijks leven had.

Uit het onderzoek bleek dat er een direct verband is tussen het kunnen verkrijgen van een stukje informatie en het niet snel onthouden ervan. De term “digitaal geheugenverlies” werd toen bedacht.

Met andere woorden, digitaal geheugenverlies is onze neiging om niet te onthouden wat we gemakshalve op het Internet of op mobiele toestellen binnenkrijgen. We hebben de neiging ons te herinneren waar we de informatie hebben, in plaats van de informatie zelf.

Hoe ontstaat digitaal geheugenverlies?

De studie van digitaal geheugenverlies is een ontluikend gebied. Er zijn verschillende theorieën over hoe digitalisering het geheugen kan beïnvloeden.

Een ervan is dat we, omdat we het gevoel hebben dat we met een enkele klik kunnen verwerven wat we willen, geen moeite meer doen om te onthouden en het leerproces vertragen. Op deze manier blijft de informatie alleen in het kortetermijngeheugen.

Anderzijds vergemakkelijkt het gebruik van al onze zintuigen bij het onthouden van informatie (sensorisch geheugen) het vasthouden ervan. Als je bedenkt dat we bij het manipuleren van digitale apparatuur bijna uitsluitend het gezichtszintuig gebruiken, zou het gebruik van minder prikkels bijdragen tot slecht onthouden.

Welke cijfers kennen we?

Het eerder genoemde onderzoek van Kaspersky Lab leverde de volgende resultaten op:

• Vierendertig procent van de respondenten in Europa en 44% van de Amerikanen zeiden dat hun smartphone hun geheugen was.
• Digitaal geheugenverlies kwam zowel bij jongere als oudere volwassenen voor.
• De helft van de Amerikanen raadpleegde, wanneer ze voor een vraag stonden, eerst het internet voordat ze zich iets probeerden te herinneren.
• Vijftig procent van de respondenten in India was niet geïnteresseerd in het onthouden van de informatie, maar in waar ze die konden vinden.
• Van de 10 mensen gaven er acht toe dat ze hun digitale apparatuur tegenwoordig veel meer gebruiken dan 5 jaar geleden.

In een recente studie (Engelse link), uitgevoerd door Shakti Swaminathan, werden 550 Indiase universiteitsstudenten tussen 18 en 22 jaar ondervraagd. Enkele van de meest in het oog springende bevindingen zijn als volgt:

• Slechts 15,6% onthoudt de informatie die ze binnen handbereik moeten hebben. Daarentegen zoekt 66% online naar de informatie die ze nodig hebben.
• 30% van de deelnemers aan het onderzoek zou zich verdrietig voelen als ze hun mobieltje zouden verliezen.
• Bijna 70% kan geen telefoonnummers onthouden.
• 36% maakt zich zorgen over hun afhankelijkheid van technologie.

Wat zijn de gevolgen?

De gevolgen van de digitalisering voor ons vermogen om te onthouden zijn niet allemaal negatief. Het kan namelijk goed zijn om bepaalde alledaagse zaken aan mobiele apparatuur over te dragen en de hersenen zich te laten concentreren op wat belangrijk is.

Daar staat tegenover dat dit minder stimulatie kan betekenen en daardoor een slechtere ontwikkeling van neurale verbindingen. Opgemerkt moet worden dat deze de sleutel tot het geheugen vormen. Het niet onthouden van bepaalde informatie kan problematisch zijn in de volgende scenario’s:

• We moeten het onthouden, en we hebben geen toegang tot een online opslag- of zoekmiddel.
• De informatie kan niet op digitale media opgeslagen worden omdat dat niet veilig of aan te raden is.
• We moeten de informatie internaliseren en onthouden voor de lange termijn.
• We raken het apparaat kwijt waarop we de informatie bewaren.

Een andere zorg rond dit onderwerp is de veiligheid van het opslaan van gevoelige gegevens op digitale media en het slachtoffer worden van hackers.

Voorbij digitaal geheugenverlies

De effecten van digitalisering op de hersenen blijven niet beperkt tot het geheugen. Verschillende aspecten van de geestelijke gezondheid kunnen door het overmatig gebruik van digitale media aangetast worden. Zo is er een verband gelegd met problemen met aandacht, prikkelbaarheid en agressief gedrag.

Het feit dat communicatie en socialisatie in hoge mate afhankelijk zijn van sociale netwerken en digitale apparatuur leidt tot een ondermijning van het menselijk contact. In het geval van kinderen kan vroege blootstelling aan dit verschijnsel leiden tot het verlies van vaardigheden zoals empathie.

Bovendien is een van de verschijnselen die in verband gebracht zijn met het ontstaan van digitaal geheugenverlies, de verslaving aan mobiele telefoons. Dit leidt tot slaapstoornissen die het geheugen verder aantasten. Tegelijk kan het verlies van toestellen met belangrijke persoonlijke en beroepsinformatie angst, paniekaanvallen en posttraumatische stressstoornis opwekken.

Het is erg moeilijk om privacy te waarborgen in de digitale wereld. De aanwezigheid van persoonlijke informatie in de wolk stelt ze bloot aan allerlei computermisdrijven: fraude, spionage, pornografie en cybermoord.

Hoe weet ik of ik digitaal geheugenverlies heb?

Onderzoekster en klinisch psychologe Pragya Lodha stelt voor (Engelse link) om de volgende vragen te beantwoorden om te bepalen of je last hebt van digitaal geheugenverlies:

• Waar bewaar jij je informatie? Een ook altijd op digitale apparaten?
• Besteed je te veel tijd aan digitale media?
• Is je manier van communiceren uitsluitend virtueel geworden?
• Heeft je gedrag je werk negatief beïnvloed? Heb je bijvoorbeeld uitvluchten, vergeet je je verantwoordelijkheden, slaag je er niet in je afspraken en taken na te komen?
• Ben je niet in staat je een technologievrije zone voor te stellen?
• Voel je je verloren zonder je digitale apparaat?

Hoe kun je digitale amnesie voorkomen?

Als je na het beantwoorden van de bovenstaande vragen het gevoel hebt dat je met een geval van digitaal geheugenverlies te maken hebt, zijn er stappen die je ertegen kunt ondernemen. Lodha zegt ook dat alles wat je kunt doen om je geestelijke gezondheid op peil te houden zal helpen.

Digitale detox is essentieel. Maak je los als je met je gezin of partner deelt en probeer dit gedrag bij anderen te motiveren.

Maak contact met de natuur en maak plannen in de buitenlucht. Als je op reis gaat of uitstapjes maakt, probeer dan te genieten en de ervaringen te beleven. Bouw gedenkwaardige herinneringen op. Probeer niet elk moment te fotograferen, te delen of vast te leggen op digitale toestellen.

Maak er dan ook een gewoonte van om informatie die belangrijk voor je is te onthouden. Streef ernaar de gegevens die je opslaat veilig te houden, en investeer eerder in informatiebeveiliging dan in versierende hardware.

Niemand twijfelt eraan dat de vooruitgang van de technologie het leven radicaal verandert. Er moet echter nog veel opgehelderd worden over het effect ervan op de hersenen.

Als onderdeel van onze zelfzorg en gezondheidsbehoud is het raadzaam ons af te vragen of we ons afhankelijk maken van dergelijke apparaten. Het gaat er niet om niet van technologie te genieten, maar om er verstandig mee om te gaan.