Is gelukkig zijn een utopie? Reflecties op geluk

Is gelukkig zijn mogelijk? Is geld synoniem voor geluk? Wat leidt mensen tot gelukkig zijn? In dit artikel beantwoordt psycholoog Marcelo Ceberio deze en andere vragen en deelt hij enkele reflecties over geluk.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Marcelo R. Ceberio.

Laatste update: 09 augustus, 2022

Hoewel we allemaal het recht hebben om gelukkig te zijn, weet niet iedereen wat geluk is en wat gelukkig zijn eigenlijk is. Geluk is een puur persoonlijk en subjectief concept. Daarom definieert elk mens wat geluk voor hem of haar is.

Hieronder reflecteren we over deze kwestie, die mensen vaak verwarren met materiële goederen, de tijd die we besteden aan het verdienen van geld om tijd te kopen, roem en de mythe dat geld gelukkig maakt. In deze zin moeten we vermelden dat deze mythe soms tot een catastrofaal einde leidt.

Kun je geluk met geld kopen?

De beeldvorming over geluk is gevarieerd volgens onder andere sociaal-culturele factoren, evolutionaire cycli, theoretische perspectieven en wetenschapsgebieden.

Iedereen heeft geprobeerd te definiëren wat gelukkig zijn is, van Chinese en Grieks-Romeinse filosofen tot ethologen, neurowetenschappers en psychologen zoals onder andere:

• Darwin
• Ekman
• Friesen
• Maslow
• Freud
• Seligman

Misschien is een conclusie dat geluk moeilijk te definiëren is net als andere abstracte concepten zoals liefde, loyaliteit, eerlijkheid en vrijgevigheid. Dit komt omdat iedereen zijn eigen definitie ontwikkelt onder absoluut subjectieve en persoonlijke parameters.

De oorsprong van de term geluk komt van het Latijnse felicitas, wat zich laat vertalen als ‘vruchtbaar’. Dit is een zeer nauwkeurig concept, want als je de verschillende definities van geluk herleest en bestudeert, kun je dit concept overal vinden. Woorden die synoniem zijn met geluk en vruchtbaarheid zijn onder andere:

• ontwikkeling
• projectie
• groei
• initiatief
• vooruitgang

Geluk

Dit concept vertegenwoordigt een gemoedstoestand waarin een mens zich tevreden, gelukkig en opgewekt voelt. Geluk wordt dus geassocieerd met plezier en het gevoel gelukkig te zijn:

• Het verbindt neuro-endocriene biologische factoren met elkaar.
• Het betreft het limbisch systeem van de hersenen.
• Daarnaast gaat het om emotionele factoren, omdat geluk duidelijk een gevoel is dat deels gebaseerd is op vreugde (een van de zes basis Darwiniaanse emoties).
• Het gaat om cognitieve factoren en brengt mensen ertoe om op een positieve manier te denken, waarbij automatische negatieve gedachten worden geëlimineerd en sociologische factoren worden ondermijnd.

Aan de andere kant kun je ook ‘vruchtbaar’ zijn in wat je doet. Wanneer je voelt dat je vorderingen maakt in het proces van het bereiken van je doelen en wanneer je ze ook daadwerkelijk bereikt, voel je je gelukkig. Dit betekent dat vruchtbaarheid tot geluk leidt. Met andere woorden, geluk is ook gerelateerd aan een sterk gevoel van zelfvertrouwen en eigenwaarde.

Resultaten van wetenschappelijke studies over gelukkig zijn

De uitdrukking ‘geld maakt niet gelukkig’ is wetenschappelijk bewezen. Experts hebben aangetoond dat er een zogenaamde gelddrempel is. Bijvoorbeeld het maandsalaris van iemand. Indien deze drempel wordt overschreden kan dat zelfs tot een depressie kan leiden. Hoe kun je dat verklaren?

Experts bestuderen geluk al meer dan 10 jaar. In feite zijn er postdoctorale onderzoeken naar de neurowetenschappen van geluk en zijn er rapporten over wereldgeluk die landen volgens een reeks normen rangschikken.

Natuurlijk omvat geluk de koppeling van bepaalde neurotransmitters en neurohormonen. We zullen hieronder de 3 bekendste kort bespreken.

• Allereerst noemen we serotonine, het hormoon van vrede, van rust en gevoelens van welzijn. In die zin kan het ontbreken ervan tot depressie leiden.
• Ook endorfines, onze lichaamseigen variant van morfine, die worden afgescheiden tijdens lichaamsbeweging, seks en lachen, spelen een belangrijke rol.
• Dopamine dat ons niet alleen motiveert, maar ook vele voordelen biedt.
• Tot slot het liefdeshormoon, oxytocine, dat wordt uitgescheiden in paternale en maternale situaties, tijdens knuffels en tijdens de bevalling.

Schalen van geluk

Op de schaal van geluk die bestaat uit protocollen met verschillende variabelen, hebben experts het volgende ontdekt:

• In landen met ernstige economische problemen en grote armoede, is de waarde van geld relevant voor geluk.
• In landen waar het inkomen per hoofd van de bevolking is gewaarborgd, is het economische niveau echter niet relevant. Met andere woorden, het is niet een van de variabelen die voor geluk zorgen.

De fatsoenlijke lonen in de eerstewereldlanden geven mensen toegang tot goed onderdak, voedsel, onderwijs, plezier en vakantie.

Overschrijding van dat inkomen lijkt recht evenredig te zijn met de verplichtingen die het met zich meebrengt om het te verdienen. De verplichting om meer tijd te besteden aan werken, meer belastingen moeten betalen, uitwisseling van onroerend goed, verwerving van onnodige materiële goederen, et cetera.

Daardoor hebben mensen minder tijd om leuke dingen te doen. Dit kan onder andere leiden tot:

• depressie
• stress
• middelenmisbruik
• het gebruik van psychotrope medicijnen

Geld en complicaties

Meer geld verdienen leidt ook tot meer complicaties. Niet alleen de tijd dat mensen werken, maar ook de belastingen die ze moeten betalen neemt toe. Ze kopen ook meer, hun creditcardkosten stijgen en hun algemene kosten stijgen en zijn moeilijker onder controle te houden. Veel geld verdienen en complicaties gaan hand in hand.

Materiële of zichtbare goederen

In kapitalistische landen zijn materiële goederen de zichtbare goederen. Bijvoorbeeld, een prachtig huis, een luxeauto en designerkleding…dit zijn allemaal synoniemen voor rijkdom.

Het zijn goederen die zijn gekocht om de status te tonen. Dit roept de vraag op: aan wie moet je laten zien dat je beter bent dan zij en meer geld hebt dan de gemiddelde persoon?

Het gezegde ‘geld maakt niet gelukkig’ is een uitdrukking die wordt gebruikt om de relevantie van de mythe van het belang van geld tegen te gaan. Geld lijkt een paspoort voor de verwerving van materiële goederen die zogenaamd tot geluk leiden.

We leven in een absoluut elitaire samenleving die alleen bepaalde zaken als variabelen van succes beschouwt zoals:

• roem
• sociale erkenning
• beroep of werk
• materiële goederen
• reizen
• kleding
• de eeuwige jeugd

We zijn biologisch relationele wezens die verbindingen tot stand brengen en proberen geaccepteerd en opgenomen te worden in groepen. De vraag is: onder welke parameters bouwen we inclusie en acceptatie op? Als je besluit je alleen op materiële goederen te concentreren om gelukkig te zijn, maak je een grote fout en ga je niet de goede kant op.

Een slechte instelling

Als je een slechte instelling hebt, denk je meer na over wat anderen van je denken dan over je eigen welzijn. In die zin ontwikkelde de beroemde psycholoog Erich Fromm een onderzoek naar ‘hebben’ en ‘zijn’. Daarom is geloven dat je waarde wordt afgemeten aan wat je hebt een onjuiste overtuiging.

Wat mensen echter vergeten, in hun gekke race om geld te verdienen om materiële goederen te kopen en erkenning te krijgen, is dat het enige dat je niet kunt kopen tijd is. Tijd die ze gebruiken om geld te verdienen en geluk te bereiken.

Ze bereiken dit gevoel echter nooit omdat ze niet genoeg tijd hebben en een gek levensritme leiden. Het is een mooie maar ook sadistische paradox.

In dit verband geloof je misschien dat een familie uit de midden- en lagere klasse gelukkiger is dan een rijk echtpaar. Sociaal gezien is verlangen een van de grote aspiratiemotoren.

Met andere woorden, het gebrek aan iets veroorzaakt verlangen bij mensen. Een verlangende houding is een grote motivator om projecten of plannen uit te voeren. En dan hebben we het over ‘verlangens’ en niet over ‘noodzakelijk’.

Biologische noodzaak

Hoewel andere auteurs spreken van noodzaak in biologische zin (de noodzaak om water te drinken omdat je bijvoorbeeld dorst hebt), is het nog steeds waar dat armere klassen degenen zijn die het meeste nodig hebben.

Met andere woorden, ze hebben eerder een behoefte aan iets dan een verlangen (hoewel dit niet betekent dat ze niet verlangen) naar zaken zoals:

• werk
• eten
• gezondheid
• onderwijs

De middenklasse (vooral gezinnen in de midden- en lage-middenklasse) zijn mensen die op korte termijn het meeste verlangen. Ze willen bijvoorbeeld hun auto vervangen voor een betere of nieuwere, of voor een auto met een betere kilometerstand.

Ook maken ze zich zorgen over het schilderen van hun huis. Of over het krijgen van een lening om hun eigen huis te kopen en te kunnen stoppen met huren.

Hoewel dit geen overdreven ambities lijken te zijn, zijn het grote ambities voor deze sociale klassen. Hogere sociale klassen hebben de neiging dit soort doelen niet te waarderen.

Roem, schoonheid en geld: een slechte bestemming

Zoals je kunt zien, is geluk een geheel subjectief concept. Elke samenleving, elke context van elke samenleving, elk gezin in een context van een samenleving en elk individu in elke familie ontwikkelt zijn eigen concept van geluk.

Hoe hoger de sociale klasse, hoe hoger het niveau van elitarisme en dus banaliteit. Economische macht onderdrukt verlangen. Mensen verliezen daardoor hun aspiratie. Dit komt omdat er geen motivatie is om iets te verkrijgen. Bovendien is de aandacht gericht op herkenning door de omgeving, waarbij persoonlijke waarden worden overschaduwd.

In ‘chique’ buurten raken mensen verstrikt in een onuitgesproken competitie. Deze ‘competitie’ is voor het mooiste en grootste huis (huis, niet een thuis) of de auto die aantoont dat zij een hogere koopkracht hebben.

Hollywood

Een goed voorbeeld zijn Hollywood-sterren die bekendheid, schoonheid en fortuin bereikten. Uiteindelijk werden ze behandeld voor hun verslavingen of ernstige depressie – omstandigheden die ontstonden toen ze beroemd en rijk werden.

Dit komt omdat ze miljonair werden, maar hun leven niet op andere manieren verrijkten. Met andere woorden, ze waren in staat om veel geld te verdienen, maar besteedden niet genoeg aandacht aan hun emotionele wereld.

De langstlopende studie naar wereldgeluk van Harvard University (die 80 jaar duurde) heeft dit aangetoond. Om het uit te voeren, hebben experts een steekproef van 3.000 mensen gedurende hun leven onderzocht en gevolgd.

De conclusie die ze trokken was dat emotionele banden datgene is wat echt geluk biedt. Denk hierbij aan de banden met ouders, partners, kinderen en vrienden. Het gaat dus niet om geld.

Als je je te veel richt op roem en geld, verwaarloos je onvermijdelijk je emotionele wereld. Dit komt omdat het de relevantie en waarde verliest die het zou moeten hebben. Bovendien, als je de piek van fortuin, roem en schoonheid bereikt, waar blijft dat verlangen dan?

Gevolgen

Deze gevolgen omvatten verslavingen, evenals depressie en zelfmoord, die de plaats innemen van het ‘gebrek’. Dit komt omdat deze mensen niets verlangen omdat ze geloven dat ze niets missen.

Ze missen echter echte genegenheid. Met andere woorden, hoewel ze niet de luxe van succes missen, missen ze de ware liefde voor een partner, oprechte vriendschap of een gezin.

Ze zijn alleen en eenzaam, in de negatieve zin van het woord, als een synoniem van verlatenheid en marginalisering van ware genegenheid. Dit komt omdat ze zich alleen op herkenning richtten. Dus krijgen ze slechts zelf-geïnteresseerde banale genegenheid, geen diepe en onbaatzuchtige genegenheid.

Elitaire theorieën en boeken

Boeken zoals Rich Dad, Poor Dad of The Secret, zijn boeken die bestsellers zijn geworden omdat hun theorieën zijn gebaseerd op elitarisme. Het zijn boeken die ons voorhouden dat miljonair te worden het belangrijkste doel in het leven zou moeten zijn.

Deze boeken zijn gericht op de populaire ideologie dat geld synoniem is voor geluk, erkenning en sociale status. Met andere woorden, ze proberen acties af te bakenen die ertoe leiden om de banale dromen van mensen waar te maken.

Het valt niet te ontkennen dat hun auteurs consistent zijn met hun acties. Dit komt omdat deze boeken hun auteurs rijk hebben gemaakt vanwege de royalty’s van de miljoenen exemplaren die ze hebben verkocht. Zo hebben deze boeken hun leven veranderd en de schrijvers beroemd gemaakt.

Conclusie van Marcelo Ceberio

“In dit stadium van mijn ontwikkeling moet ik duidelijk maken dat ik niet tegen roem ben. Ik ben tegen misbruik van roem. Mensen houden van erkenning. Het is echter iets anders dan om afhankelijk te zijn van roem en er het hoofddoel van het leven van te maken. Dat is een heel slecht doel.

Gelukkig zijn gaat verder dan dit. Het is een levensfilosofie. Ook is het weten dat er een goede kant van het leven is ondanks de moeilijke tijden. Het is ook weten dat je mensen hebt waar je op kunt rekenen en die van je houden. Daarom moeten mensen begrijpen dat liefde ook een onderdeel is van geluk.”