Hoe kun je ruimtelijk bewustzijn ontwikkelen?

Lopen, autorijden, sporten, een boek lezen... er zijn talloze activiteiten die je niet zou kunnen doen zonder ruimtelijk bewustzijn.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 07 november, 2022

Je moet ruimtelijk bewustzijn ontwikkelen omdat het cruciaal is in je dagelijks leven, zelfs als je niet weet wat het is! Het is namelijk onmisbaar bij alles wat je doet. Eenvoudige, alledaagse handelingen zouden veel moeilijker zijn zonder ruimtelijk bewustzijn. Laten we eens een dagelijkse routine doornemen.

Je wordt ‘s morgens wakker en je weet dat je in je bed ligt. Vervolgens sta je op en loop je door de gang, waarbij je de radiator aan de rechtermuur zonder probleem ontwijkt. Na het ontbijt kleed je je aan, kiest een kleine rugzak, en verlaat het huis. Je gaat naar de bakker, steekt de straat over, slaat linksaf en gaat vervolgens de winkel binnen.

Bij sport is het extra belangrijk, zeker voor turners. Tijdens het beoefenen van deze sport worden veel rotaties om de lengte- en breedte-as gemaakt. Als je niet weet in welke positie je lichaam zich dan bevindt ben je niet in staat om deze te corrigeren om veilig te landen.

Niet iedereen heeft een even goed ontwikkeld ruimtelijk bewustzijn. Maar tenzij iemand een verwonding of ziekte heeft gehad, hebben we allemaal voldoende vermogen om te functioneren in de omgeving om ons heen.

Wat is ruimtelijk bewustzijn of perceptie?

Ruimtelijk bewustzijn is een complex cognitief vermogen dat ons in staat stelt ons bewust te zijn van onszelf en de relatieve positie van voorwerpen in de ruimte. Het houdt dus verband met de manier waarop wij informatie uit de omgeving waarnemen, identificeren en verwerken.

Aan de hand van de gegevens die we van de zintuigen ontvangen (vooral ons gezichtsvermogen), creëren we een mentaal beeld (Spaanse link) van de omgeving dat ons in staat stelt er doorheen te navigeren. Hierbij spelen verschillende concepten een rol zoals:

• Locatie: de plaats van objecten.
• Afstand: hun positie ten opzichte van mij.
• Proprioceptie: waar ik ben en hoe ik moet handelen om me door de omgeving te bewegen.

Waarom is het belangrijk om dit vermogen te ontwikkelen?

Ruimtelijk bewustzijn is van fundamenteel belang in het dagelijks leven, omdat het ons in staat stelt ons te verhouden tot en om te gaan met andere voorwerpen en mensen in de omgeving en de meest elementaire en noodzakelijke activiteiten uit te voeren. Naast andere functies kunnen we dankzij ruimtelijk bewustzijn het volgende doen:

• De grootte en vorm van een voorwerp vaststellen, het in drie dimensies zien en het vanuit verschillende hoeken herkennen. We kennen de positie in de ruimte, weten of het stilstaat of beweegt en hoe ver weg het bij ons vandaan is.
• Lezen en schrijven, de structuur en grammatica van teksten begrijpen.
• Wiskundige concepten gebruiken en numerieke bewerkingen uitvoeren.
• Een gepaste sociale afstand bewaren in de omgang met andere mensen.
• Ons bewust zijn van ons lichaam en hoe we dat kunnen gebruiken om ons in de omgeving te bewegen.
• Onderscheid maken tussen links en rechts, een route volgen, sporten, kleden, autorijden.

Hoe kan ik mijn ruimtelijk bewustzijn ontwikkelen?

Dit ruimtelijk bewustzijn is een aangeboren vermogen, maar het moet zich gedurende de groei ontwikkelen. Het is gerelateerd aan de rechter hersenhelft en begint zich al op zeer jonge leeftijd te manifesteren.

Naarmate de baby meer in contact komt met zijn omgeving, begint hij basisbegrippen zoals vorm, grootte, diepte en plaats te ontwikkelen en te begrijpen. Zo wordt zijn ruimtelijk bewustzijn versterkt (Spaanse link) en worden verschillende systemen ontwikkeld:

• De verwerving van kennis van het eigen lichaam is fundamenteel (Spaanse link). Het kind begint zich bewust te worden van zichzelf de delen van zijn lichaam. Het proprioceptieve zintuig stelt het in staat informatie te ontvangen via receptoren in de huid, spieren en gewrichten. Bijvoorbeeld wanneer het kind in een deken wordt gewikkeld, een massage krijgt of probeert zijn speelgoed te pakken.
• Het vestibulaire systeem geeft informatie over zijn positie (of hij zit of ligt), maar ook of hij in beweging is of beweegt en met welke snelheid.
• Zodra het kind zijn lichaam en de verschillende posities en functies ervan kent, begint het dit via de zintuigen in verband te brengen met zijn externe omgeving. De hersenen ontvangen informatie over de voorwerpen en mensen om zich heen. Met behulp van het geheugen beginnen ze hun bewegingen in de omgeving te plannen.

Voorbeelden van ruimtelijke waarneming

Om het belang van ruimtelijke waarneming beter te begrijpen, volgen hier enkele alledaagse voorbeelden van de relevantie ervan:

• Als je een nieuwe stad bezoekt en de belangrijkste monumenten wilt kennen, kun je met behulp van ruimtelijk bewustzijn bepalen waar je bent en de kaart interpreteren om de bestemming te bereiken.
• Als je een reistas in het vliegtuigcompartiment wilt zetten en die is bijna vol, dan helpt ruimtelijk bewustzijn je de beste positie te bepalen om de tas erin te zetten.
• Het laat je ook hoeken en ruimte berekenen bij het parkeren of het vinden van een voorwerp in huis door instructies te volgen zoals “het zit in een tas, onder de tafel, rechts van de bank”.

Mensen kunnen ruimtelijk bewustzijn ontwikkelen

Hoewel ruimtelijk bewustzijn een aangeboren vermogen is, zijn er verschillende manieren om het te vergroten. Bijvoorbeeld door te sporten maar ook door puzzels te maken, te schaken of videospelletjes te spelen zoals Tetris of Minecraft.

Daarnaast kan het nuttig zijn om een mentale rondgang te maken door de kamers van je huis of om te oefenen met het tekenen van verschillende voorwerpen vanuit verschillende perspectieven. Net als elke andere vaardigheid geldt ook hier: hoe meer je oefent, hoe beter je wordt.