Experimenteel vaccin tegen alvleesklierkanker toont bemoedigende resultaten

Vaccins tegen kanker zijn de toekomst van de geneeskunde. Maar ze werken niet op dezelfde manier als de vaccins die we al kennen. We vertellen je er alles over.

Geschreven en geverifieerd door de arts Leonardo Biolatto.

Laatste update: 18 maart, 2025

Alvleesklierkanker in de variant ductaal adenocarcinoom is bijna altijd dodelijk. Geschat wordt (Engelse link) dat 88% van de gediagnosticeerde patiënten eraan overlijdt. Het is momenteel de derde doodsoorzaak in de Verenigde Staten en de zevende wereldwijd. Maar we staan mogelijk voor een medische revolutie met de ontwikkeling van een vaccin tegen alvleesklierkanker dat de behandeling zou kunnen verbeteren.

De Memorial Sloan Kettering’s David M. Rubenstein Centrum voor onderzoek naar alvleeskli erkanker (Engelse link) publiceerde onderzoek in het tijdschrift Nature (Engelse link) dat hoop geeft. Onderzoekers testten een vaccin met behulp van mRNA-technologie bij 16 patiënten met alvleesklierkanker en bereikten een succesvolle respons bij de helft van de deelnemers.

Betekent dit dat we al een vaccin hebben tegen alvleesklierkanker? Nog niet. Kankervaccins werken anders dan de klassieke vaccinaties die we al kennen. Maar de vooruitgang van deze ontwikkeling zou een dramatische verandering kunnen betekenen in de sterfte aan deze ziekte.

Wat is een kankervaccin?

Als we aan vaccins denken, stellen we ons een naald voor die vloeistof in ons injecteert voordat we ziek worden. We geven kinderen bijvoorbeeld het zogenaamde “drievoudige virale” vaccin zodat ze geen mazelen, rode hond of bof krijgen, of zodat ze, als ze toch besmet raken, slechts een milde vorm van deze ziekten krijgen.

Kankervaccins daarentegen worden gegeven als het gezwel al bij de patiënt is vastgesteld. Ze zijn niet preventief, maar bedoeld om de reactie van het lichaam op de ziekte te verbeteren. Ze hebben drie doelen (Engelse link):

• Het stoppen van de verspreiding van de tumor naar andere weefsels.
• Helpen bij de vernietiging van kankercellen die worden aangevallen door chemotherapie of radiotherapie.
• Een terugval in de daaropvolgende maanden of jaren voorkomen.

De zoektocht naar een vaccin tegen alvleesklierkanker is niet het enige lopende onderzoek in deze richting. Verschillende werkgroepen ontwikkelen immunisaties voor andere gezwellen:

• Voor uitgezaaide prostaatkanker. Het vaccin genaamd sipuleucel-T (Engelse link) wordt overwogen voor patiënten die al lijden aan de uitzaaiing van hun prostaatkanker. Het vaccin zou de overlevingskansen kunnen vergroten.
• BCG voor vroege blaaskanker. Het beroemde BCG-vaccin (Engelse link) tegen tuberculose zou de prognose van patiënten met blaaskanker kunnen verbeteren. Het wordt met een katheter in het orgaan ingebracht en activeert een immuunrespons die uiteindelijk de kwaadaardige cellen aanvalt.
• Tegen melanoom. Dit vaccin is afgeleid van een virus waarvan is aangetoond dat het zelf kankercellen kan vernietigen. Het T-VEC (Engelse link) vaccin maakt gebruik van dit virus, past het genetisch aan en maakt het klaar in een injectieflacon om aan patiënten toe te dienen.

Het vaccin tegen alvleesklierkanker is ontworpen met mRNA-technologie. Dit is dezelfde technologie die werd gebruikt voor immunisatie tegen COVID-19.

Het vaccin tegen alvleesklierkanker: hoe werkt het?

Volgens de onderzoekers in de Nature-publicatie maakt het alvleesklierkankervaccin gebruik van boodschapper-RNA of mRNA. Dit molecuul is betrokken bij de productie van stoffen in cellen. Het is degene die de boodschap overbrengt van wat wel of niet geproduceerd moet worden. Door gebruik te maken van deze eigenschap, deden ze in het laboratorium het volgende:

1. Ze isoleerden een aantal eiwitten die aanwezig waren in tumoren van patiënten met alvleesklierkanker. Ze zochten specifiek naar eiwitten die kenmerkend zijn voor deze tumoren, dat wil zeggen eiwitten die nergens anders voorkomen.
2. Met die informatie werd boodschapper-RNA gemaakt dat in staat was om soortgelijke eiwitten te maken wanneer het in een cel werd ingebracht. De nieuwe eiwitten, die lijken op maar niet identiek zijn aan die van de tumor, worden neoantigenen genoemd.
3. Het vaccin met dit boodschapper-RNA werd gemaakt, waarbij stoffen werden toegevoegd die zorgden voor de stabiliteit van de verbinding en de aankomst ervan in de cellen.

Nadat de laboratoriumfase was afgerond, werd het vaccin toegediend aan patiënten. In dit specifieke geval kregen 16 vrijwilligers naast de ampul ook een aanpak met immunomodulerende medicijnen en chemotherapie na hun operatie.

Wat waren de resultaten? Nou, de helft van de deelnemers reageerde positief op de neoantigenen. Dat wil zeggen, hun immuunsysteemcellen werden gestimuleerd, werden actiever en vochten tegen andere kwaadaardige cellen die waren achtergebleven. Bovendien lijkt het erop dat ze op de middellange termijn een terugval en herhaling van de tumor voorkomen.

Wat betekent deze ontdekking?

Een vaccin tegen alvleesklierkanker zou een koerswijziging zijn in de behandeling van deze ziekte. Zoals de officiële verklaring van het onderzoeksinstituut (Engelse link) aangeeft, is er nog verder onderzoek nodig omdat de helft van de patiënten niet reageerde op neoantigenen.

Desondanks zijn we met de mRNA-techniek op weg naar een medische revolutie. Het terugdringen van terugvallen in de oncologie is cruciaal. Veel mensen komen de eerste behandeling met succes door, maar kort daarna komen ze terug bij de dokter met vergelijkbare symptomen en krijgen ze opnieuw dezelfde diagnose.

Dit onderzoek bevindt zich net in fase 1 van de ontwikkeling van het vaccin. En deze fase is gestart in december 2019. Er zijn geen snelle routes in dit wetenschapsgebied. Daarnaast strekken de onderzoeken zich uit omdat men moet afwachten of en wanneer de ziekte opnieuw optreedt. 

In de tussentijd kun je het beste een gastro-enteroloog raadplegen als je verdachte symptomen in het spijsverteringsstelsel ervaart. Alvleesklierkanker opsporen is moeilijk, maar door het vroeg te doen verandert de prognose drastisch.