Eudemonisme: Wat het is, zijn oorsprong en kenmerken

Eudemonisme is een ethisch-filosofische positie die het morele handelen van mensen baseert op geluk. Daarom beweert het dat de enige manier om gelukkig te zijn is om moreel te handelen.

Geschreven en geverifieerd door de filosoof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Laatste update: 23 januari, 2023

Eudemonisme is een filosofische stroming die verschillende ethische theorieën samenbrengt. Dit standpunt stelt dat geluk een hoogste goed is dat iedereen wil bereiken. Om het te bereiken moeten we echter juist handelen. Met andere woorden, we zullen gelukkig zijn in de mate dat we goed doen.

Maar wat betekent het om correct te handelen? Hieronder zullen we deze ethische benadering, enkele aspecten ervan, en in welke situaties van het dagelijks leven deze filosofie tot uiting komt, kort toelichten.

Wat is eudemonisme?

Eudemonisme komt van de Griekse term eudaimonia, wat “geluk of welzijn” betekent. De Koninklijke Spaanse Academie definieert eudemonisme als een ethische theorie die geluk als fundament van de moraal plaatst.

In die zin gaan eudemonisten ervan uit dat geluk het uiteindelijke doel is dat elk mens wil bereiken en dat de enige manier om dat te ervaren is door moreel goed te handelen.

Er zijn enkele ethische theorieën die we kunnen beschouwen als eudemonisme, omdat ze hun morele normen baseren op het realiseren van volledig geluk. Enkele daarvan zijn de volgende.

• Het ethisch hedonisme (Spaanse link) stelt dat ieder mens genot moet nastreven en pijn moet verminderen. Ook is het gebaseerd op het idee dat het verkrijgen van genot afkomstig moet zijn van bronnen die als moreel goed worden beschouwd. Dit kan tastbaar (via de zintuigen) of op het spirituele vlak worden bereikt.
• Stoïcisme stelt voor dat het zoeken naar geluk niet wordt verkregen in materiële zaken of in buitensporige genoegens. In plaats daarvan wordt het gevonden in de rationele beheersing van verlangens, daden of passies die de ziel kunnen verstoren. Wie daarin slaagt, heeft de deugd en het volle geluk bereikt.
• Het utilitarisme stelt dat de beste actie die is welke het grootste geluk en welzijn voor het grootste aantal mensen oplevert.

Hoe is het eudemonisme ontstaan?

Men neemt aan dat het eudemonisme zijn oorsprong had in het oude Griekenland in de 6e eeuw voor Christus. In deze periode was namelijk diepe en kritische reflectie over de morele principes van die tijd gebruikelijk. Daaruit ontstonden veel verschillende ethische standpunten, waaronder het eudemonisme.

Aristoteles (384 v.Chr. – 322 v.Chr.) wordt echter beschouwd als de vader en de belangrijkste verdediger van het eudemonisme. Volgens deze denker zullen we het geluk kunnen bereiken als we het goede doen.

Met het verstrijken van de tijd begonnen vele stromingen eudemonia als een hoogste goed te beschouwen. Daaronder waren het cyrenaïsme, stoïcisme, neoplatonisme en utilitarisme. Het eudemonisme werd zelfs naar de christelijke kerk gebracht door St. Augustinus en St. Thomas van Aquino.

Er zijn twee soorten eudemonisme

Afhankelijk van de reikwijdte van het geluk is het eudemonisme gecategoriseerd als individueel of sociaal. Elk van deze typen en hun verschillen lichten we hieronder nader toe.

• Individueel Eudemonisme: dit kan gezegd worden als de klassieke vorm van eudemonisme, ontwikkeld door Aristoteles. In dit geval is het streven naar persoonlijk geluk het uiteindelijke doel. Daarom moeten mensen correct handelen om hun eigen geluk en tevredenheid te verkrijgen.
• Sociaal eudemonisme: dit bevestigt dat geluk niet alleen aan een individu toebehoort, maar ook het collectief betreft. Dit type eudemonisme wordt gevonden bij utilitaristische filosofen. Volgens hen zijn handelingen goed of slecht in de mate dat ze het geluk van alle of het grootste aantal mensen bevorderen of belemmeren.

Vermeldenswaard is een derde type dat men politiek eudemonisme noemt, volgens welke de rechtsleer en de staat gebaseerd zouden zijn op het geluksbeginsel. Kant leverde een belangrijke kritiek op dit concept door te stellen dat niet geluk, maar vrijheid volgens universele wetten het principe is dat moet regeren.

De belangrijkste kenmerken van het eudemonisme

Om een duidelijker beeld te geven van het eudemonisme, vatten we hier de belangrijkste kenmerken ervan kort samen.

• Dit is een ethisch standpunt dat bevestigt dat geluk het hoogste goed is waar ieder mens naar verlangt.
• Morele normen zijn gebaseerd op volledig geluk (individueel of collectief).
• Leven en handelen in overeenstemming met de rede zou de hoogste eigenschap moeten zijn die alle mensen nastreven.
• Gedreven worden door passies (emoties, gevoelens, vooroordelen) leidt meestal niet tot geluk.
• Geluk wordt bereikt door het juiste gebruik van de rede.

De belangrijkste vertegenwoordigers van het eudemonisme

Er zijn vele eudemonistische denkers die in de loop van de geschiedenis zijn opgestaan. We zullen echter enkele van de meest invloedrijke noemen.

Aristoteles

Aristoteles is een van de pioniers van deze theorie en de belangrijkste eudemonist. Volgens deze Griekse filosoof zullen we rechtvaardig en deugdzaam zijn in de mate waarin we een evenwicht weten te vinden tussen twee tegengestelde passies.

Hoe kunnen we bijvoorbeeld vrijgevig handelen? Volgens deze filosoof kunnen we dat doen door een middenweg te vinden tussen vrijgevigheid en egoïsme. Dat wil zeggen, het gaat erom een evenwicht te vinden tussen een afstandelijke en altruïstische houding ten opzichte van anderen en een volledige belangstelling voor het eigen welzijn.

We kunnen dit evenwicht vinden door middel van de rede. Als we dus deze tegengestelde trekjes hebben geïdentificeerd en ons een weg naar de middenweg redeneren, zullen we in staat zijn geluk te bereiken.

Epicurus van Samos (341 v.Chr. – 270 v.Chr.)

Deze denker bevestigde dat de mens altijd naar geluk moet streven. Geluk moet bereikt worden door voorzichtigheid, soberheid en vriendschap. Net als Aristoteles beweerde hij dat we rede moeten gebruiken om excessen te vermijden, omdat die tot later lijden kunnen leiden.

Van zijn kant nam hij aan dat de genoegens van de ziel superieur zijn aan die van het lichaam. We moeten ze beide bevredigen met verstand. Het ideaal is vervolgens het bereiken van een staat van welzijn die hij ataraxia noemde.

Hij was geen voorstander van losbandigheid, maar ook niet van het afzien van vleselijke genoegens. In plaats daarvan bevestigde hij dat een middenweg gezocht moest worden en dat lichamelijke bevredigingen gerealiseerd moesten worden zolang ze geen latere pijn veroorzaakten.

Jeremy Bentham (1748-1832)

Jeremy Bentham staat bekend als de vader van het utilitarisme. Zijn ethische leer gaat uit van levensgenot in plaats van opoffering of lijden. In die zin is het uiteindelijke doel het bereiken van het grootste geluk voor het grootste aantal mensen.

Deze denker creëerde daarnaast zelfs een geluksberekening, een algoritme dat de mate van geluk meet die een bepaalde handeling oplevert. Dit staat ook bekend als utilistische calculus of hedonistische calculus.

Eudemonisme in het dagelijks handelen

Tegenwoordig handelen veel mensen volgens de voorschriften van het eudemonisme, vrijwel zeker zonder het te weten. Enkele situaties waarin deze ethische houding duidelijk is, zijn bijvoorbeeld de volgende.

• Grote niet-gouvernementele organisaties of NGO’s die hun diensten gratis ter beschikking stellen om bij te dragen aan het herstel van het milieu.
• Leraren en opvoeders die hun tijd wijden aan het onderwijs zonder daarvoor een economische beloning te ontvangen.
• Iemand die zijn of haar emoties beheerst in situaties die dat verdienen (verwant aan stoïcisme).

Misschien heeft deze filosofische stroming dus je bestaan getekend en wist je het niet eens. Leer er meer over en evalueer of het iets is dat je ook in je dagelijks leven kunt toepassen!