Algemeen aanpassingssyndroom: reageren op stress

Wanneer wij met een stresssituatie worden geconfronteerd, reageert ons lichaam op een zeer duidelijke manier. Het gevaar voor onze lichamelijke en psychische gezondheid ontstaat wanneer deze stressoren een constante worden in ons leven. In dit artikel gaan we daar dieper op in!

Het algemeen aanpassingssyndroom is een verklaring van hoe ons lichaam reageert op stressvolle situaties.

Deze theorie, geschetst door psycholoog Hans Selye in 1936, toont deze fysiologische processen die we voelen wanneer er iets in onze wereld is dat metaforisch zwaar op ons weegt, dat ons overweldigt, of dat onze mogelijkheden tot controle te boven gaat.

Denk eens aan de volgende sensaties:

• zenuwen
• buikpijn
• zorgen
• een opgejaagd gevoel
• hoofdpijn

De meesten van ons hebben deze door stress veroorzaakte symptomen wel eens ervaren. Hoewel we de gevolgen ervan kennen, ontgaan ons echter de triggers en, nog belangrijker, het begrijpen van de reden waarom we deze verschijnselen ervaren.

Hoewel stress dus een normale fysiologische reactie mag zijn, ervaren we deze realiteit met veel leed. Waarom geven we dat niet toe?

We leven in een maatschappij waarin we niet alleen stress en angststoornissen normaliseren, maar ook geloven dat mensen die dit niveau niet bereiken, gewoon niet hard genoeg werken in hun werk of in hun dagelijks leven.

Het integreren van deze overtuiging in ons leven heeft ernstige gevolgen voor onze gezondheid. Laten we eens kijken hoe het lichaam omgaat met het proces van aanpassing aan stressvolle situaties.

Algemeen aanpassingssyndroom: definitie en fasen

Laten we ons voorstellen dat we aan een nieuwe baan zijn begonnen. Na een paar weken beginnen we te merken dat de werklast te hoog is en dat de werkomgeving niet alleen benauwend is, maar ook onze geestdrift en enthousiasme aantast. Psychologische slijtage is duidelijk.

Wat wij in deze periode meemaken, weerspiegelt de essentie van Hans Selye’s theorie. Het algemeen aanpassingssyndroom beschrijft het proces van de natuurlijke reactie van de mens op situaties van stress.

Deze ervaring kan adaptief en normaal zijn wanneer wij er uiteindelijk in slagen ons aan te passen aan deze veeleisende stimulansen die in onze wereld aanwezig zijn. Wanneer deze omstandigheden echter ons beheersingsvermogen te boven gaan en wij er gedurende een buitensporige tijd aan worden blootgesteld, treden negatieve symptomen op.

Ook is het belangrijk te vermelden dat deze reacties universeel zijn. Dokter Selye voerde een reeks experimenten uit op muizen aan de McGill Universiteit in Montreal, waarbij hij ze onderdompelde in stressvolle situaties om te testen welk gedrag ze vertoonden.

De effecten waren steeds dezelfde. Later ging hij van diermodellen over op mensen om te testen dat het algemene aanpassingssyndroom zich in feite in drie fasen ontwikkelt.

1. De gealarmeerde of geschokte fase

Het model van Selye is volgens de huidige normen nog steeds geldig. Volgens studies (Engelse link), zoals die van de Universiteit van West Virginia in de Verenigde Staten, heeft men geprobeerd scheuren en zwakke punten in deze benadering te vinden, maar de fundamentele aspecten ervan blijven geldig.

Vaak, en om de doeltreffendheid ervan te testen, passen specialisten het toe in de atletische wereld, een gebied dat ons in staat stelt deze fasen duidelijk te illustreren. De eerste daarvan is wanneer we ons voor het eerst in een zeer stressvolle situatie bevinden.

We staan bijvoorbeeld tegenover een tegenstander bij een partijtje tennis, voetbal of karate. We kunnen ook een voorbeeld nemen aan het begin van een nieuwe functie op het werk.

Ons lichaam reageert op de volgende manier:

• We ervaren tachycardie (een versnelde hartslag) en voelen ons gealarmeerd.
• Het meestvoorkomende kenmerk is dat we ons in het begin verlamd voelen, en niet weten hoe te reageren.
• Bij een bedreigende prikkel begint ons suprarenale systeem cortisol, het stresshormoon, af te geven.

Als de persoon erin slaagt deze eerste reactie te overstijgen en de controle over te nemen, stopt het algemene aanpassingssyndroom hier. Als dat niet het geval is, kijk dan eens naar de volgende fase.

2. Weerstandsfase

Wanneer de stressor in je omgeving blijft en je je er nog steeds niet aan hebt aangepast, beland je in de weerstandsfase. In deze fase is het activeringsniveau nu niet meer zo hoog, maar de fysiologische ergernissen zijn nog steeds op de een of andere manier, in welke vorm dan ook, aanwezig.

Laten we hier eens wat dieper op ingaan:

• We definiëren weerstand als een aanhoudend onvermogen om om te gaan met, te aanvaarden van, of te reageren op iets dat ons overweldigt, ongerust maakt, of alarmeert.
• De angst houdt aan. Het is duidelijk dat onze hartslag niet langer hoger is dan normaal en dat we niet voortdurend gevangen zitten in die staat van hoog-alertheid en overgevoeligheid, maar de onzekerheid en het ongemak blijven omdat we ons niet hebben aangepast.
• Cortisol blijft vrijkomen in ons lichaam en dit kan de volgende problemen veroorzaken:
  • vermoeidheid
  • stemmingswisselingen
  • prikkelbaarheid
  • concentratieproblemen

Als we ons in dit stadium niet aanpassen aan de concrete situatie en de stressfactoren, komen we in een meer problematische fase.

3. Het algemene aanpassingssyndroom en de uitputtingsfase

Zoals dokter M. Carmen Ocaña Méndez uitlegt in haar werk (Spaanse link) over het algemeen aanpassingssyndroom, is een groot deel van de vandaag levende bevolking ondergedompeld in de uitputtingsfase.

Hiermee bedoelen ze dat velen van ons leven met een aanhoudende staat van stress omdat we er niet aan acclimatiseren en er ook niet in slagen om de stressoren die op ons drukken onder ogen te zien.

• Wanneer we maandenlang ondergedompeld zijn in een aanhoudende staat van stress, verbruiken we onze fysieke en fysiologische hulpbronnen.
• Het risico om bepaalde ziekten te ontwikkelen neemt toe. Het meestvoorkomende kenmerk van deze fase is dat we tekenen beginnen te zien van:
  • hoge bloeddruk
  • veranderingen in de spijsvertering
  • slapeloosheid
  • pijn in het bewegingsapparaat
  • hoofdpijn
  • duizeligheid
• Aan de andere kant mogen we niet uit het oog verliezen dat chronische stress zich kan ontwikkelen tot angststoornissen.

Het belang van stressbeheersing

Het algemeen aanpassingssyndroom toont aan hoe belangrijk het is de stress eerder vroeger dan later onder controle te krijgen, om te vermijden dat we het stadium van uitputting bereiken. Stress die we niet beheersen wordt chronisch en dat leidt tot ongemak en mogelijke ziekten.

We moeten dit in gedachten houden: het beheersen van deze toestanden is niet alleen mogelijk, maar ook noodzakelijk. We hebben allemaal de mogelijkheid om dat te doen (Lazarus, 1980).

Hier zijn enkele strategieën:

• Verduidelijk de oorzaak van de stress.
• Bedenk oplossingen voor het probleem of de problemen. Voorkom dat de uitdaging(en) van dag tot dag groter en oncontroleerbaarder worden.
• Handel naar je emoties. We moeten ze kunnen beheersen en niet toelaten dat ze ons beheersen.
• Stel elke dag nieuwe maatregelen op die helpen om de situatie(s) op te lossen en je welzijn te bevorderen.
• Houd een gezonde levensstijl aan, beoefen ontspanning en diepe ademhaling.

En last but not least, we moeten onthouden om hulp te vragen wanneer we dit nodig hebben. Steun van naasten en gespecialiseerde professionele hulp kunnen voorkomen dat we zulke uitputtende grenzen bereiken.