Aanpak per fase om te stoppen met roken

Stoppen met roken is de meest relevante gezondheidsactie op het gebied van preventie. De eerste stap is het herkennen van de fase waarin elke roker zich in het stopproces bevindt.

Geschreven en geverifieerd door De verpleegkundige Daniel Baldó Vela.

Laatste update: 24 augustus, 2022

Volgens het laatste WHO-rapport (Engelse link) over de wereldwijde trends in tabaksgebruik zijn meer dan 1,3 miljoen mensen verslaafd aan roken. Gezondheidsinterventie bij het stoppen met roken is daarom de standaard van preventieve maatregelen geworden.

Uit gegevens van de WHO blijkt dat er jaarlijks meer dan 8 miljoen mensen sterven aan de gevolgen van tabaksgebruik. Dit cijfer maakt roken wereldwijd de belangrijkste oorzaak van vermijdbare sterfte en ziekte. Gezondheidsinterventie is daarom cruciaal om ervoor te zorgen dat mensen stoppen met roken.

Om een dergelijke interventie effectief te laten zijn, moet men in staat zijn om de fysieke en psychologische afhankelijkheid van tabak te doorbreken. Ook moet men het automatisme dat met roken gepaard gaat afleren.

Ook de invloed van de sociale omgeving op iemands consumptie moet gemoduleerd worden. Om dit te doen is de eerste stap het herkennen van de fase van het stopproces waarin de roker zich bevindt.

De fases van het stoppen met roken

Als we het hebben over stoppen met roken, dan moeten we ons richten op een model dat bekend staat als het transtheoretische model van gedragsverandering.

Dit is een model dat in 1977 door psychologen Prochaska en DiClemente is ontworpen om het veranderingsproces met betrekking tot specifiek gedrag te begrijpen en te bevorderen.

Het bestaat uit zes fasen met zeer specifieke kenmerken, rekening houdend met het feit dat iemand ze niet noodzakelijk allemaal hoeft te doorlopen. Er wordt ook rekening gehouden met een terugval. Niet als een mislukking, maar als een kans om de kans op succes bij een nieuwe poging te verbeteren en te vergroten.

In de meeste gevallen vindt de laatste verandering plaats nadat men elke fase van het model meerdere keren heeft doorlopen. In dit opzicht is het de missie van de gezondheidswerker om het stadium van verandering waarin de roker zich bevindt te identificeren.

Vervolgens moeten de interventies aangepast worden om degene te motiveren om vooruitgang in het proces te boeken. Daarna gaan ze dieper in op elk van de fasen van het stoppen met roken.

Pre-contemplatiefase

Hoewel iemand in dit stadium weet dat roken geen gezonde gewoonte is, is hij of zij zich nog steeds niet bewust van het probleem dat het met zich meebrengt. Daardoor is de roker niet in staat om de noodzaak om te stoppen met roken in te zien.

Over het algemeen zijn de mensen in dit stadium degenen die om een andere reden naar een consult gaan. Daarnaast kunnen ze hulp zoeken omdat ze door hun familie onder druk zijn gezet.

Op dit punt is het doel van de professional om de patiënt bewust te maken van het probleem en het belang van stoppen te begrijpen. Om dit te doen zal de hulpverlener:

• beoordelen hoeveel de roker weet over de risico’s van tabaksgebruik.
• de roker hierover verder informeren.
• de voordelen te benadrukken waarvan men kan profiteren als ze stoppen.

Contemplatiefase

Tijdens deze fase is de patiënt zich ervan bewust dat hij een probleem heeft en dat hij met roken moet stoppen. Hoewel het lijkt alsof hij het in minder dan zes maanden wil doen, heeft hij er gemengde gevoelens over of weet hij niet hoe hij dit doel moeten bereiken. Met andere woorden, hoewel hij zich bewust is van het probleem, twijfelt hij aan zijn vermogen om het gedrag te veranderen.

Om de roker verder te laten komen in het proces om te stoppen met roken, moet de gezondheidswerker hem helpen deze ambivalentie te overwinnen. Om dit te doen, is het essentieel om de volgende aspecten te analyseren en te bespreken:

• Het belang van stoppen met roken.
• Het vertrouwen dat de roker in zichzelf heeft om dit doel te bereiken. Tijdens deze fase is het van fundamenteel belang om de zelf-effectiviteit te verbeteren door de patiënt te helpen zijn andere prestaties te laten onthouden.
• De risico’s van tabaksgebruik en de redenen waarom iemand wil blijven roken.
• Voordelen van stoppen en de mogelijke problemen om dit doel te bereiken.

Voorbereidingsfase

De voorbereidingsfase begint wanneer iemand besloten heeft dat hij wil stoppen met roken. De roker is ervan overtuigd dat hij wil stoppen en is bereid om binnen een maand een serieuze poging te doen. Hier moet de professional:

• De roker feliciteren en benadrukken dat stoppen met roken waarschijnlijk de beste beslissing is die hij ooit voor zijn gezondheid en van de mensen om hem heen heeft genomen.
• Samen met de roken een datum vaststellen vanaf wanneer de patiënt niet meer zal roken (‘D-Day’). Als de patiënt voor een geleidelijke vermindering heeft gekozen, dan moet hij deze van tevoren starten, zodat hij op ‘D-Day’ volledig met roken kan stoppen.
• De patiënt aanmoedigen om zijn beslissing aan al zijn vrienden en familie mee te delen. Hoe meer mensen het weten, hoe beter.
• Ingaan op het ontstaan van mogelijke problemen zoals:
  • onbedwingbare trek en toegenomen eetlust
  • prikkelbaarheid, angst en nervositeit
  • vermoeidheid
  • veranderingen in slaappatronen
  • obstipatie
  • hoofdpijn en concentratiestoornissen
  • de negatieve invloed van de sociale omgeving
• Nuttige strategieën bespreken om deze problemen het hoofd te bieden.

In dit stadium is de prioriteit om de roker voor te bereiden om met roken te stoppen. Hier is het essentieel om hem het proces positief te laten beschouwen. Hij moet ook begrijpen dat hij met roken kan stoppen, omdat hij de nodige strategieën heeft om eventuele tegenslagen met succes op te vangen.

Actiefase om te stoppen met roken

Op dit moment is de patiënt al gestopt met roken en het belangrijkste doel is het voorkomen van terugvallen. Om dit te doen, moet de gezondheidswerker de moeilijkheden beoordelen waarmee de patiënt wordt geconfronteerd. Hij moet de strategieën consolideren die nuttig zullen zijn om deze problemen effectief te verlichten.

Bovendien is het belangrijk om te onthouden dat het ontwenningssyndroom vanaf de zevende dag begint te verdwijnen. De hulpverlener zal over het gevoel van leegte praten dat rond de tiende dag na het stoppen verschijnt en waarschuwen voor het valse gevoel van veiligheid dat zich tussen dag 15 en 30 na het stoppen manifesteert.

Doorgaan: zes maanden zonder tabak

De onderhoudsfase begint wanneer iemand zes maanden niet heeft gerookt. Hij wordt echter pas als ex-roker beschouwd als hij 12 maanden niet gerookt heeft. In dit stadium moet de hulpverlener mogelijke moeilijkheden opnieuw evalueren en strategieën consolideren om hiermee om te gaan.

Daarnaast kan het nuttig zijn om de patiënt te helpen herinneren waarom hij met roken is gestopt. Hij moet ook de voordelen bekijken die zich al hebben gemanifesteerd en welke nog komen. Op dezelfde manier kan het nodig zijn om de patiënt te helpen onthouden wat de nadelen van het tabaksgebruik zijn.

Terugval bij het stoppen met roken

Er is sprake van terugval wanneer een patiënt na het stoppen weer rookt. Op dit punt is het van cruciaal belang dat de hulpverlener empathie toont, ondersteuning biedt, zich onthoudt van bestraffend gedrag en de patiënt laat begrijpen dat terugval een kans is om te leren en het opnieuw te proberen, omdat ze meer kans hebben om te slagen.