Wat is afakie en hoe wordt het behandeld?

Afakie is de term die gebruikt wordt als de kristallijne lens in het oog ontbreekt. Als dit gebeurt, moet deze vervangen worden door een kunstlens. Lees hier meer over de behandelingsmogelijkheden voor deze aandoening.

Geschreven en geverifieerd door de dokter Maryel Alvarado Nieto.

Laatste update: 28 oktober, 2022

De kristallijne lens is een transparante structuur in het oog die dient als lens, waardoor lichtstralen binnenkomen en het netvlies raken om beelden scherp te stellen. Afakie is de medische term voor het ontbreken van een kristallijne lens.

Er zijn verschillende oorzaken voor het ontbreken van deze structuur in het oog. De meestvoorkomende is secundaire verwijdering door de aanwezigheid van staar.

Congenitale afakie is een zeer zeldzame aandoening die vaak gepaard gaat met andere structurele veranderingen in het oog van de pasgeborene. Daarom is een algemene inspectie van de ogen bij de geboorte noodzakelijk om een eventueel probleem op te sporen. Het kan een visuele beperking of zelfs blindheid voor de rest van iemands leven betekenen.

De functie van de ooglens

De transparantie van de lens is essentieel om licht in het oog toe te laten. De belangrijkste functie ervan is dus accommodatie.

Deze laatste term verwijst naar het vermogen van de lens om van vorm te veranderen, afhankelijk van de visuele behoefte. Zo is het mogelijk lichtstralen op het netvlies te richten.

In het geval van afakie is accommodatie niet mogelijk, omdat de lens ontbreekt, en komen lichtstralen zonder focus binnen. Dit resulteert in een veranderd en wazig zicht, dat, afhankelijk van het feit of de aandoening één of beide ogen treft, ook verband kan houden met andere optische problemen.

Wat zijn de oorzaken van afakie?

Veranderingen in de inductie van lensvoorloperstructuren tijdens de ontwikkeling van een baby in de baarmoeder zijn zeldzame oorzaken van afakie. Deze kinderen hebben meestal andere oogafwijkingen, zoals aniridie of het ontbreken van een iris.

De meestvoorkomende oorzaak van afakie bij volwassenen is daarentegen staar. De arts verwijdert de ondoorzichtige kristallijne lens om visuele beperkingen te voorkomen.

Staarcorrectie is de belangrijkste oorzaak van afakie

Cataracten zijn ondoorschijnende plekken in de kristallijne lens, die de lichtinval op het netvlies beperken. Deze ondoorzichtige plekken kunnen één of beide ogen treffen, en hun plaats in de lens varieert.

Hoewel er meerdere oorzaken zijn, zijn ze bij een pasgeborene meestal een neveneffect van infecties van de moeder tijdens de zwangerschap. Ook genetische veranderingen en chromosomale afwijkingen zijn mogelijke oorzaken.

Bij ouderen daarentegen ontstaan lensopaciteiten als gevolg van het verouderingsproces. Andere oorzaken van cataract (staar), zowel bij kinderen als volwassenen, kunnen een traumatische (een verwonding), metabole of geneesmiddelgerelateerde (corticosteroïden) oorsprong hebben. Ook kan afakisch zicht het gevolg zijn van lensdislocatie of -ontwrichting.

Behandelingsmogelijkheden voor afakie

Het doel van afakiecorrectie is de ontbrekende natuurlijke lens te vervangen door een kunstlens. Hoewel intraoculaire lenzen (IOL’s) meestal de meest logische keuze zijn, hangt het nut ervan af van de leeftijd van de patiënt.

Bij volwassenen is dit in de meeste gevallen de ideale behandeling. Bij kinderen moet de arts echter rekening houden met andere overwegingen.

Bril

Bifocale lenzen blijven nuttig bij de correctie van afakie, vooral bij pediatrische patiënten met bilaterale betrokkenheid. Bij kinderen jonger dan twee jaar kiest men meestal voor een monofocale bril. Na die leeftijd worden bifocale segmenten toegevoegd om hun vertezicht te verbeteren.

Luchtlenzen zijn een aantrekkelijke optie voor ouders die zich niet op hun gemak voelen bij het hanteren van contactlenzen bij hun kinderen.

De echte voordelen van een bril zijn dat hij minder duur is dan contactlenzen en bescherming biedt tegen ultraviolette (UV) straling. Er zijn zelfs materialen die donkerder worden in aanwezigheid van licht, met als bijkomend voordeel dat ze lichtgevoeligheid minimaliseren.

Ze zijn echter dik en zwaar, zodat ze vaak als een weinig aantrekkelijke optie worden beschouwd. Omdat ze beelden uitvergroten, kunnen ze ook psychologische en sociale gevolgen hebben voor de patiënt.

Met dit type bril is het gezichtsveld kleiner en kunnen voorwerpen voor iemands ogen verschijnen en verdwijnen. Bovendien zijn ze niet nuttig bij eenzijdige afakie of wanneer de verschillen in vergroting tussen beide ogen groot zijn. Dit komt omdat ze de ontwikkeling van binoculair zicht niet mogelijk maken, waardoor amblyopie en strabisme ontstaan.

Afakische contactlenzen

Contactlenzen zijn een zeer nuttig hulpmiddel bij visuele revalidatie bij patiënten van elke leeftijd. Ze kunnen ook worden gebruikt bij aandoeningen aan één oog of bij mensen met bilaterale afakie.

De belangrijkste nadelen zijn de hoge kosten en de voortdurende behoefte aan vervanging vanwege de groei van het oog in de eerste levensjaren. Het plaatsen ervan kan voor sommige ouders ook moeilijk zijn.

Ook incidenteel lensverlies is een bijkomend probleem om rekening mee te houden. In het algemeen raadt men bij kinderen met monoculaire afakie aan om het contralaterale oog af te sluiten om de ontwikkeling van visusstoornissen te voorkomen.

Net als bij een bril met rand voegen artsen bij jonge kinderen vaak een paar dioptrieën toe om het zicht van dichtbij te verbeteren. Vervolgens kan de arts, afhankelijk van de follow-up van de patiënt, besluiten over te gaan op bifocale lenzen. Dit gebeurt meestal tussen 2 en 3 jaar.

Sommige ouders geven er de voorkeur aan om elke maand langs te komen om de contactlenzen te laten vervangen door een specialist. Dit is een andere mogelijkheid.

Intra-oculaire lenzen (IOL’s)

Intra-oculaire lensimplantaten zijn een aantrekkelijke optie voor herstel van het gezichtsvermogen bij oudere kinderen en volwassenen. De technische problemen waarmee de chirurg wordt geconfronteerd – zowel bij het kiezen van de juiste intraoculaire lens bij jonge kinderen als de hoge risico’s op latere complicaties – maken het daarentegen vaak de minst haalbare optie voor deze patiënten.

Het belangrijkste onderzoek dat de behandeling van afakie bij kinderen volgde, de studie (Engelse link) naar de behandeling van afakie bij kinderen (IATS), werd uitgevoerd met patiënten die geen andere structurele afwijking in het oog hadden. Daarom moeten overwegingen bij kinderen met bijkomende aandoeningen worden geëvalueerd door een ervaren team.

Intraoculaire lensimplantatie neemt de noodzaak van een brilmontuur niet weg. Er zijn refractieve veranderingen die na de operatie correctie nodig hebben, en daarvoor gebruikt men vaak een bril.

Ook zijn de belangrijkste complicaties waarmee men rekening moet houden bij intraoculaire lenzen de ontwikkeling van glaucoom en visuele asverzadiging. Om nog maar te zwijgen van de chirurgische moeilijkheden die afhankelijk zijn van de toestand van elk oog.

Follow-up: de sleutel tot succes bij afakie

Het is van vitaal belang dat ouders begrijpen dat een staaroperatie slechts de eerste stap is in het visuele herstel van een kind. De medewerking van volwassenen is essentieel voor de succesvolle behandeling van afakie.

Tijdens de eerste jaren moeten regelmatige en frequente controles plaatsvinden, maar de follow-up van deze patiënten moet het hele leven worden voortgezet. Sommige consulten voert men onder sedatie  uit om bij jonge kinderen een grondig onderzoek mogelijk te maken.