Wat is het revictimisatie-effect precies?

Revictimisatie vindt plaats wanneer iemand zijn trauma op een onempathische manier moet herbeleven. Deze situatie doet zich meestal voor tijdens bepaalde juridische processen en interviews. Het kan echter ook in andere omgevingen voorkomen. Lees in dit artikel hoe je dit kunt voorkomen!

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Andrés Carrillo.

Laatste update: 11 augustus, 2022

Wanneer iemand het slachtoffer van een vorm van misbruik is geworden en de samenleving tussenbeide komt dan kan het revictimisatie-effect plaatsvinden. Dit houdt in dat het slachtoffer aan processen wordt onderworpen waarbij hij het lijden herbeleeft dat hij eerder heeft moeten doorstaan.

Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan uitgebreide verhoren over het trauma. Enkele van de meest beruchte gevolgen van dit dubbele slachtofferschap zijn stress en angst. In die zin kunnen mensen een dubbele posttraumatische stress ontwikkelen:

• ten eerste door het oorspronkelijke trauma.
• ten tweede door de juridische procedures waaraan ze op schrijnende wijze worden onderworpen.

Kwetsbaarheid voor herinneringen aan negatieve ervaringen is een natuurlijke reactie bij mensen. Een aantal mensen kunnen echter gemakkelijker een trauma overwinnen dan andere. Hierdoor wordt de kans op dubbel slachtofferschap kleiner.

Wanneer treedt het revictimisatie-effect op?

Deze mensen hebben de neiging om meer te lijden dan normaal. Deze situatie kan zich in verschillende omstandigheden voordoen, waarbij gerechtelijke procedures de meest voorkomende zijn (Spaanse link).

Wanneer een slachtoffer van mishandeling bijvoorbeeld in de rechtszaal moet getuigen en on-empathische vragen krijgt waarbij ze nare gebeurtenissen moeten herbeleven, kan het revictimisatie-effect optreden.

Op basis van het bovenstaande voorbeeld kunnen we begrijpen dat dubbel slachtofferschap optreedt wanneer functionarissen van een openbare of particuliere organisatie iemand die het slachtoffer is geworden van een trauma aan openbare minachting onderwerpen.

Ze kunnen iemand ook onder druk zetten om kritieke momenten van de traumatische ervaring tijdens een aantal verhoren opnieuw te laten beleven. De eigen familieleden of vrienden van het slachtoffer kunnen ook kwetsende opmerkingen maken.

Uiteindelijk is het gebrek aan empathie bij het praten over de traumatische gebeurtenissen de reden die ervoor zorgt dat iemand twee keer het slachtoffer van een negatieve situatie wordt.

Sociale media zijn platforms die de mogelijkheid hebben om mensen snel aan dit soort negatieve situaties bloot te stellen. Dat is het geval met viraal nieuws, wanneer het nieuws dat iemand is verkracht of vermoord op sociale media begint te circuleren. Het slachtoffer en soms ook de familieleden van het slachtoffer lijden dan intens.

Mogelijke psychologische gevolgen van revictimisatie

De psychologische gevolgen na tweemaal slachtoffer te zijn geweest, genereren een hoger niveau van kwetsbaarheid bij de getroffenen. Met andere woorden, er is een toename van de intensiteit van de eerste symptomen. Er kan ook nieuw onaangepast gedrag ontstaan.

In de meeste gevallen ontwikkelen mensen die een of andere vorm van misbruik of traumatische ervaring hebben gehad posttraumatisch stressstoornissen. Dit is een irrationele angst voor situaties die met het trauma verband houden.

Posttraumatische stress bij mensen die aan dubbel slachtofferschap zijn blootgesteld is vaak aan instellingen gerelateerd. Iemand ontwikkelt bijvoorbeeld angst voor gerechtelijke procedures, omdat hij het slachtoffer van een onsympathiek verhoor was waarbij hij zijn oorspronkelijke trauma moest herbeleven.

Naast posttraumatische stress conditioneert revictimisatie mensen om te denken dat het onmogelijk is om hulp te krijgen. Er is dan aangeleerde hopeloosheid over juridische of gerechtelijke processen. Mensen gaan niet meer naar instellingen, omdat ze het niet als heilzaam of nuttig beschouwen.

Maatregelen om revictimisatie te voorkomen

Instellingen kunnen menselijker met slachtoffers van traumatische gebeurtenissen omgaan. We sensibiliseren daarom ambtenaren die belast zijn met het interviewen van kwetsbare mensen. Andere maatregelen om rekening mee te houden zijn onder andere:

• Bied psychologische zorg aan. Het zou gunstig zijn voor slachtoffers om de gelegenheid te hebben om een professional in de geestelijke gezondheidszorg te ontmoeten voordat ze hun traumatische ervaringen met anderen bespreken.
• Begin de dialoog niet met vragen over het trauma. Het is nooit een goed idee om iemand rechtstreeks over ongemakkelijke onderwerpen te benaderen. Je moet eerst een zekere mate van vertrouwen opbouwen.
• Beoefen actief luisteren. Een onmisbaar aspect van empathie is weten hoe te luisteren als er tegen ons wordt gesproken. Geef de ander de vrijheid om ons zonder druk over zijn situatie te vertellen. Dit moet gebeuren in het tempo dat hij nodig heeft met de noodzakelijke pauzes om zijn emoties te valideren.
• Verplaats jezelf in de schoenen van de ander. Empathisch zijn is op het vermogen gebaseerd om zich in de situatie van de ander te verplaatsen om hun pijn te begrijpen. Vermijd waarde-oordelen en bagatelliseer het belang van andermans emoties niet.

Zijn er ook mensen immuun voor het revictimisatie-effect?

Een aantal mensen hebben bepaalde persoonlijkheidskenmerken waardoor ze minder vatbaar voor het revictimisatie-effect zijn. Veerkracht speelt vooral een bepalende rol wanneer iemand door opmerkingen van anderen kan worden gekwetst.

Wanneer iemand veerkrachtig is, dan heeft hij het vermogen om tegenspoed te overwinnen en aanzienlijke vorderingen te maken. Met andere woorden, in de toekomst zullen ze elke ongunstige situatie op een minder traumatische manier het hoofd kunnen bieden. In die zin hebben de meest veerkrachtige mensen meestal geen problemen om over kwetsbare onderwerpen te praten.

Dit betekent niet dat mensen met een hogere veerkrachtindex immuun zijn voor slechte gevolgen door herinneringen aan een trauma. Ze kunnen echter beter met ongunstige situaties omgaan.