Utilitarisme: soorten en kenmerken

Utilitarisme is een ethische en filosofische positie die onderscheid maakt tussen goede en slechte acties op basis van het welzijn dat bij mensen wordt gegenereerd. Hieronder zullen we gedetailleerd beschrijven waaruit het bestaat, de typen en hoe het wordt toegepast.

Het utilitarisme is een ethische doctrine die aan het eind van de 18e eeuw door Jeremy Bentham werd geïnitieerd en in 1863 door John Stuart Mill werd ontwikkeld. Volgens deze filosofische stellingname zijn de beste handelingen die welke geluk en welzijn garanderen voor het grootste aantal mensen.

Dit perspectief is meestal heel gebruikelijk in de zakelijke en financiële sfeer, wanneer rekening wordt gehouden met kosten en baten. Maar hoe kan deze filosofie worden toegepast op andere aspecten van het leven? Is dat mogelijk? Hieronder beantwoorden we deze en andere vragen over deze filosofische stroming.

Wat is utilitarisme?

Utilitarisme is een ethisch standpunt dat nut als morele waarde vaststelt. In die zin is elke menselijke handeling die nuttig is, moreel goed.

Maar wat betekent nut in deze context? Volgens Bentham is het alles wat geluk oplevert. Bijgevolg zijn moreel goede en juiste handelingen die welke geluk voortbrengen.

Volgens deze redenering stelt het utilitarisme vast dat de meest ethische handeling altijd die is welke het grootste geluk voor het grootste aantal mensen voortbrengt. Want geluk is het enige goede op zich. Dit gezegd hebbende, kan men het verband zien dat deze leer heeft met het hedonisme.

Hoe bepalen we nu de moraliteit van onze handelingen? Door hun gevolgen. Volgens dit standpunt zijn er geen intrinsiek goede of slechte handelingen. In plaats daarvan wordt aangenomen dat ze goed zijn als ze in staat zijn geluk te garanderen voor het grootste aantal mensen.

Elke menselijke handeling, hoe controversieel en in strijd met het gezond verstand ook, zal juist zijn als ze voldoet aan de stelregel van maatschappelijk welzijn. Deze evaluaties van resultaten maken deze leer tot een versie van het consequentialisme.

Welke soorten utilitarisme zijn van belang?

Utilitarisme kan verschillende vormen aannemen. De bekendste indeling categoriseert vier typen.

1. Handelings- en regelnutsdenken

Het handeling-utilitarisme staat bekend als de traditionele vorm, en is degene die we tot nu toe ontwikkeld hebben.

Dit type stelt vast dat moreel goede handelingen die handelingen zijn die een maximaal nut garanderen. Maar het is belangrijk te benadrukken dat binnen deze indeling ook verlangens, disposities, normen, beloningen, straffen en instellingen vallen.

2. Negatief utilitarisme

Dit bestaat uit het voorkomen van de grootste hoeveelheid pijn of schade voor het grootste aantal mensen. Dit ethische standpunt erkent dat het garanderen van het welzijn van het grootste aantal wezens niet de meest effectieve formule is. Want daarmee zijn er meer mogelijkheden om schade dan voordelen te creëren.

In deze zin stellen negatieve utilitaristen dat het belangrijkste en noodzakelijkste is om lijden te voorkomen. Verder nemen ze aan dat de afwezigheid van geluk geen lijden impliceert.

Voor een beter begrip kunnen we het voorbeeld aanhalen (Spaanse link) van het antinatalisme. Dit standpunt erkent dat de voortplanting van mensen meestal geluk en plezier oplevert, maar ook een groter lijden voor de meerderheid met zich meebrengt. De beste manier om dat te voorkomen is dus niet door te gaan met voortplanten.

Voor de antinatalist is het ongeboren kind geen gebeurtenis om spijt van te hebben. Of althans, het brengt geen intenser lijden met zich mee dan wat menselijke overbevolking kan veroorzaken. Er wordt dus aanbevolen het grootste kwaad te vermijden.

3. Voorkeur utilitaristen

Preferentie utilitaristen definiëren nut in termen van voorkeurbevrediging. Het juiste om te doen zal dus datgene zijn wat de beste gevolgen garandeert.

4. Ideaal utilitarisme

Dit veronderstelt dat schoonheid, vriendschap en plezier aspecten zijn die het utilitarisme zou moeten erkennen en maximaliseren met zijn handelingen.

Kan het utilitarisme worden toegepast als levensfilosofie?

Het antwoord op deze vraag is ja, dat kan. Het hangt sterk af van elke persoon en de mate van geluk en tevredenheid die de toepassing van dit ethische model oplevert. Het uiteindelijke doel is om van deze wereld een betere plaats te maken en er zijn vele manieren om dat te bereiken.

Zoals elk filosofisch standpunt heeft ook het utilitarisme zijn aanhangers en terugtrekkers. Dit komt omdat geen enkele theorie perfect is. Ze hebben allemaal hun sterke en zwakke punten.

De ideale manier is om zoveel mogelijk te weten over de filosofieën die we belijden en in staat te zijn eventuele gebreken te compenseren. Op die manier zullen we ook vermijden te vervallen in dogma’s die een goed oordeel vertroebelen.

Hoe houd ik rekening met het geluk van anderen?

Zoals we al zeiden, gelooft het utilitarisme dat de beste actie de actie is die het geluk van andere mensen in overweging neemt en garandeert. Maar hoe bepalen we dit als iedereen een ander begrip van geluk heeft?

Het antwoord dat utilitaristen meestal op dit dilemma geven is het volgende. Het gaat er niet om bij te dragen aan ieders geluk als zodanig, maar om ervoor te zorgen dat we het geluk en de vrijheid van anderen niet belemmeren. In dit geval impliceren dingen die nuttig zijn ook het garanderen van de grootste vrijheid voor het grootste aantal mensen.