Metacognitie: wat het is en alledaagse voorbeelden

Metacognitie verwijst naar een reeks processen die gericht zijn op het bewust worden van het eigen denken. Laten we er meer over leren.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Elena Sanz.

Geschreven door Josberth Johan Benitez Colmenares

Laatste update: 27 mei, 2023

Metacognitie is een begrip dat de laatste jaren populair is geworden. Op gebieden als psychologie of pedagogie wordt er inderdaad vaak op gezinspeeld, om nog maar te zwijgen van het gebruik ervan in de media en in informatieve artikelen.

Ondanks het feit dat er nog nooit zoveel over gesproken is als nu, weten in de praktijk maar weinigen wat het is. Vandaag zullen we proberen eventuele vragen op te helderen aan de hand van enkele specifieke voorbeelden.

Vaak wordt gedacht dat het een exclusief menselijk vermogen is, maar sommige deskundigen (Engelse link) hebben erop gewezen dat er bewijzen zijn voor soortgelijke processen bij bepaalde dieren. Hoe het ook zij, meestal wordt het opgevat als het proces van denken over denken. Laten we eens kijken wat er waar van is, waarom het belangrijk is en welke voordelen het heeft in het dagelijks leven van mensen.

Wat is metacognitie?

Metacognitie is het vermogen om na te denken over denkprocessen die ons in staat stellen de werkelijkheid te interpreteren. Het is ook het vermogen om ze te beheersen, te controleren, te evalueren en te reguleren in de mate waarin ze ingrijpen in de cognitie. Vandaar de constructie van het woord (meta is een Grieks voorvoegsel dat zinspeelt op iets “voorbij”).

Wat we tegenwoordig verstaan onder metacognitie vindt zijn oorsprong in de ideeën van John H. Flavell (Engelse link). Sindsdien zijn er meerdere theorieën ontstaan die de ontwikkeling van deze processen proberen te verklaren, allemaal vanuit een specifieke school (vooral de bijdragen van het constructivisme zijn waardevol).

Om dit beter te begrijpen moeten we twee ideeën die het proces reguleren nader specificeren:

• Metacognitieve kennis: Dit zinspeelt op wat mensen weten over hun eigen cognitieve processen. Bijvoorbeeld de kennis die ze hebben van hun mogelijkheden en vaardigheden om bepaalde taken te volbrengen. Het impliceert ook kennis van strategieën gericht op het verbeteren van die vaardigheden en vermogens.
• Metacognitieve regulatie: Dit betreft de positieve acties die mensen ondernemen over deze cognitieve processen en strategieën. Het is gerelateerd aan monitoring en houdt discriminatie van resultaten in. Bijvoorbeeld beseffen dat een bepaalde strategie die gebruikt wordt om een vaardigheid (of een zwakte) te verbeteren, niet effectief is.

Fasen

Er wordt vaak verwezen naar de fasen van metacognitie. Elke theorie en auteur heeft andere fasen vastgesteld, maar in het algemeen kunnen we er vier onderscheiden: planning, monitoring, evaluatie en reflectie. Elk van deze fasen is belangrijk en combineert met elkaar om te consolideren wat deskundigen metacognitie noemen.

Het proces omvat een hoge mate van bewustzijn over de taken die gedaan worden, evenals de meest geschikte strategieën om die processen vrijwillig te beheersen. De oorspronkelijke theorie van Flavell was dat metacognitie ontstond als een natuurlijk mechanisme om met fouten om te gaan. Door er actief op te reflecteren kan de mens leren en efficiënter worden.

We keren dus terug naar de definitie die we aan het begin gaven: metacognitie is denken over denken . Deze woorden vatten op een eenvoudige manier het hele systematische kader samen dat betrokken is bij het metacognitieve proces. Het is niet alleen een proces dat zich in de beginfase van de mens ontwikkelt, maar een proces dat hem zijn hele leven vergezelt.

Implicaties van metacognitie voor het leren

Vaak wordt gedacht dat metacognitie een zeer abstract begrip is dat geen plaats heeft in de werkelijkheid. Dit is een duidelijk foutieve overtuiging, want het wordt al jaren actief gebruikt in leerprocessen. Het is zelfs zeer waarschijnlijk dat je zelf dagelijks metacognitieve strategieën toepast zonder het te weten. Laten we eens kijken naar drie illustratieve voorbeelden:

Tweede taal leren

De laatste tien of twee jaar zijn metacognitieve paradigma’s opgenomen in programma’s voor tweede taalonderwijs. Geen wonder. In feite hebben deskundigen en onderzoekers (Engelse link) erop gewezen dat het een zeer nuttige strategie is om de assimilatie van de studie van een nieuwe taal te verbeteren.

Kortom, het opnemen van metacognitieve processen in het leren van vreemde talen helpt de barrière te overwinnen die veel leerders ervan weerhoudt door te gaan. Het reflecteren op de eigen studiestrategieën, het zich bewust zijn van sterke en zwakke punten, het leren beheersen van het proces en het objectief beoordelen van de resultaten kunnen hierin een merkbaar verschil maken.

Het verbeteren van muzikale vaardigheden

Net als in het vorige geval is muziek voor veel mensen vaak een moeilijk studiegebied. Zelfs onder degenen die erin geïnteresseerd zijn, kan het wat ingewikkeld zijn om sommige ideeën van de muziektheorie te assimileren. Studies (Engelse link) en onderzoek (Engelse link) hebben aangetoond dat metacognitie het leren van muzikale concepten kan versnellen.

Dit heeft gevolgen voor studenten, voor hen die een instrument willen leren bespelen, en natuurlijk voor hen die zich professioneel met muziek bezighouden. De voordelen worden op korte termijn gevoeld en nemen toe naarmate de processen regelmatig worden toegepast.

Een beter begrip van wiskunde

Het veranderen van de manier waarop deze discipline wordt begrepen met metacognitie zou heilzaam kunnen zijn.

Ten slotte onderschrijven deskundigen (Engelse link) en onderzoekers (Engelse link) ook het gebruik van metacognitie om wiskundevaardigheden te verbeteren. Wiskunde is vaak een van de studiegebieden die de meeste afwijzing veroorzaken, iets wat meestal te wijten is aan de aanpak of de studiestrategieën die worden gebruikt.

Door deze methoden kan men wiskunde op een andere manier gaan begrijpen, en ook kiezen voor alternatieve studiemodellen om efficiënte resultaten te bereiken. Op deze manier kan de toepassing van het proces helpen om het onderwijs en de vaardigheden van de leerlingen te verbeteren.

Toepassingen van metacognitie in het dagelijks leven

Het is zeer waarschijnlijk dat wat we tot nu toe hebben gezegd je heeft laten inzien dat metacognitie geen idee is op theoretisch niveau zonder enige vorm van implicatie in de werkelijkheid.

Maar je denkt waarschijnlijk dat de 3 voorbeelden hierboven niet op jou van toepassing zijn, namelijk het leren van een nieuwe taal, muziektheorie of het oplossen van wiskundige problemen. Hier zijn enkele andere toepassingen van metacognitie in het dagelijks leven:

• Het verbetert de besluitvorming
• Het bevordert kritisch denken
• Het voorkomt stagnatie of herhaling van patronen die geen resultaat opleveren
• Het stelt je in staat empathie en anders-zijn te oefenen (door wat bekend staat als sociale metacognitie).
• Het kan je eigenwaarde vergroten door je vaardigheden en capaciteiten te ontdekken.
• Het is een ideale strategie om succes te cultiveren.
• Het voorkomt dat mislukkingen of fouten conditioneren wat je kunt bereiken.
• Het stelt je in staat controle te hebben over je emoties en gevoelens.

Er valt nog veel te bestuderen over de implicaties van deze processen, en ook hoe we ze in ons voordeel kunnen gebruiken. Het nut ervan wordt gevoeld buiten een educatieve omgeving, omdat het ideeën onderzoekt die zo gevarieerd zijn als zelfconcept en de manier waarop we ons tot anderen verhouden.