Alles wat je moet weten over een overschot aan cortisol

Cortisol is een belangrijk hormoon in ons lichaam tijdens stressvolle situaties. Het geeft ons de nodige energie om met een confrontatie om te gaan. Een teveel van dit hormoon kan echter schadelijk zijn.

Heb je ooit gehoord van een overschot aan cortisol? Het is een hormoon dat onze menselijke voorouders hielp wanneer ze moesten vluchten voor gevaar. De rol van stress dient echter niet langer hetzelfde doel en dat geldt ook voor de functie van dit hormoon.

Cortisol wordt geproduceerd en uitgescheiden door de klieren die zich boven elke nier bevinden – de bijnieren. De hersenen sturen een signaal naar deze klieren om cortisol vrij te maken wanneer het lichaam meer energie nodig heeft om bepaalde taken uit te voeren in stressvolle situaties.

We hebben allemaal bepaalde niveaus van cortisol in het bloed en deze zijn afhankelijk van de situaties waarmee we worden geconfronteerd. Een overschot aan cortisol kan echter schadelijk zijn voor onze gezondheid.

Wat leidt tot een overschot aan cortisol in het lichaam?

Cortisol is het stresshormoon dat het lichaam afscheidt. Dit gebeurt elke keer als we een stressvolle situatie doormaken, zoals langdurig vasten of bij het vluchten voor gevaar.

Bovendien is cortisol een hyperglykemisch hormoon. Dat wil zeggen, het dwingt het lichaam om glucose te produceren en in de bloedbaan te brengen. Eenmaal in het bloed kunnen de weefsels glucose gebruiken voor de brandstofvoorziening van de spiercellen, voor de energie die ze onder stress nodig hebben.

Het uiteindelijke doel van cortisol is om meer energie voor het lichaam te produceren (Spaanse link). Bovendien speelt cortisol een rol bij de balans van water en mineralen in het lichaam, evenals bij de bloeddruk.

Het reguleert ook de slaap-waakcyclus in de hersenen, omdat we alert moeten blijven om snel te handelen in stressvolle situaties. Daarnaast draagt het bij aan geheugen- en concentratieprocessen.

Wat te doen tegen een cortisoloverschot?

Langdurig vasten of moeten ontsnappen aan dieren die ons willen opeten, is voor de meeste mensen tegenwoordig geen dagelijks probleem meer. We hebben echter te maken met andere soorten stress, waarvan de meeste van psychologische oorsprong zijn, op het werk of op school.

De hersenen maken geen onderscheid tussen deze soorten stress en reageren op dezelfde manier op alle stressvolle situaties. Daardoor wordt de aanmaak van cortisol geactiveerd. De werking van cortisol, het produceren van een energiegolf in ons lichaam, is echter niet nodig tijdens periodes van psychologische stress.

Een overschot aan cortisol verhoogt het gehalte glucose in het bloed en mobiliseert snel vetten en eiwitten. Bovendien remt het de productie van insuline, het hormoon dat verantwoordelijk is voor het opslaan van glycogeen in de cellen om energie op te slaan voor later.

Een verhoogde bloedglucose en insulineresistentie kunnen leiden tot diabetes en hart- en vaatziekten. Daarnaast worden vetten rechtstreeks opgeslagen in de buikstreek en bevorderen ze zwaarlijvigheid.

Andere oorzaken van een overschot aan cortisol

Het is niet alleen stress die een teveel aan cortisol produceert. Er zijn ziekten die de bijnier stimuleren (Spaanse link) zodat deze meer cortisol produceert, waaronder:

• Het syndroom van Cushing. Hierbij maken de bijnieren te veel cortisol aan. Een tumor in de hypofyse of van de bijnier zelf kan hier de oorzaak van zijn.
• Hyperfunctie van de bijnier. Dat wil zeggen dat de bijnier harder werkt dan het zou moeten, hetzij door externe stimulatie of door interne cellulaire mechanismen.
• Ectopische synthese van ACTH. Dit is het signaal naar onze hersenen om de productie en afgifte van cortisol in de bijnieren te activeren. Bepaalde tumoren, zoals sommige soorten longkanker, kunnen dit hormoon synthetiseren en afscheiden.
• Iatrogene Cushing. Hier kan de toename van cortisol het gevolg zijn van het langdurig innemen van farmacologische corticosteroïden.

Wat kun je doen aan een overschot aan cortisol?

De stress van het dagelijkse leven verhoogt de cortisolspiegels in het lichaam. Er is echter geen behandeling nodig, tenzij het pathologisch wordt. Het is belangrijk om in deze situaties stress te verminderen.

Je kunt dit bijvoorbeeld doen door middel van ontspanningsoefeningen of door elke activiteit fysieke waarbij je het teveel aan energie als gevolg van het overschot aan cortisol kunt gebruiken.

Als je een behandeling met corticosteroïden ondergaat kunnen je cortisolspiegels te hoog zijn. Dat geldt ook als er diabetes of osteoporose is vastgesteld, of als je zonder duidelijke reden te veel in gewicht aankomt. Het is in deze situaties nuttig om te laten controleren of je een overschot aan cortisol in je bloed hebt.

Je moet in al deze situaties een arts raadplegen. Dit komt omdat een overschot aan cortisol onder bepaalde omstandigheden gemakkelijk kan worden gecorrigeerd. De arts zal proberen de verschillende bronnen van cortisol in tumoren of in slecht functionerende organen te bepalen. Ze zullen hiervoor aanvullende onderzoeken voorstellen.